۱- اشعار زیر در چه قالبی سروده شده است؟ پس از تعیین پایه‌های آوایی و وزن واژه‌های هر مصراع، تفاوت این نوع شعر را با اشعار سنتی بیان کنید.
و صدای باد هر دم دل‌گزاتر / در صدای باد بانگ او رهاتر، / از میان آبهای دور و نزدیک، / باز در گوش این نداها: (نیما یوشیج) «آی آ دم‌ها «
۲- پس از خوانش درست اشعار نیمایی زیر، پایه‌ها، وزن و نشانه‌های هجایی را مقابل هر مصراع بنویسید.
همان رنگ و همان بوی / همان برگ و همان بار / همان خنده خاموشِ در او خفته بسی راز / همان شرم و همان ناز (اخوان ثالث)
۳- برای اشعار نیمایی زیر مانند نمونه بالا جدولی بکشید، پایه‌های آوایی، وزن و نشانه‌های هجایی هر مصراع را بنویسید؛ سپس اختیار شاعری به کار رفته در آن را مشخّص کنید.
قایقی خواهم ساخت / خواهم انداخت به آب / دور خواهم شد از این خاک غریب / که در آن هیچ کسی نیست که در بیشه عشق / قهرمانان را بیدار کند. (سهراب سپهری)
۴- شعر زیر در چه قالبی سروده شده است؟ – مستزاد
آن کیست که تقریر کند حال گدا را / در حضرت شاهی؟
کز غلغل بلبل چه خبر باد صـبا را / جــز نــاله و آهــی؟ (ابن حسام هروی)
۵- با توجه به رباعی زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید:
آغوش سحر تشنه دیدار شماست / مهتاب خجل ز نور رخسار شماست
خورشید که در اوج فلک خانه اوست / همسایه دیوار به دیوار شماست (علیرضا قزوه)
الف) دو مورد از ویژگی‌های فکری شعر را بنویسید.
– فرهنگ شهادت و دفاع مقدس / روح حماسه و عرفان اسلامی در آن آشکار است.
ب) از آرایه‌های علم بیان و بدیع، هر کدام یک مورد بیابید و توضیح دهید.
– آغوش سحر: استعاره پنهان؛ جانبخشی / مهتاب خجل است: استعاره پنهان؛ جانبخشی / خورشید همسایه شماست: استعاره پنهان؛ جانبخشی / تشنه دیدار شماست: کنایه از اینکه بسیار خواهان است / نور رخسار: اضافه استعاری / واژه آرایی: شماست؛ دیوار / اغراق در بیت دوم / واج آرایی / مهتاب: مجاز از ماه
بازگردانی: سحر خواستار آن است که شما را دیدار کند / نور چهره شما از نور مهتاب هم زیباتر و پرفروغتر است.
خورشید که دراوج آسمان قرار دارد / با شما همسایه شده است (کنایه از اینکه جایگاه شما از خورشید والاتر است).
۶ـ تحقیق کنید که تضمین به کار رفته در شعر زیر از کدام شاعر است. – بابا طاهر همدانی
صدا چون بوی گل در جنبش آب / به آرامی به هر سو پخش می گشت
جوان می خواند سرشار از غمی گرم / پی دستی نوازش‌بخش می گشت
«تو که نوشُم نه ای، نیشُم چرایی؟ / تو که یارُم نه ای، پیشُم چرایی؟«
«تو که مرهم نه ای، زخمِ دلُم را، / نمک پاش دل ریشُم چرایی؟« (فریدون توللی)
۷ـ پس از تعیین پایه‌های آوایی و وزن هر بیت، نام بحر آن را بنویسید.
الف) ای مست شب رو کیستی؟ آیا مه من نیستی؟ / گر نیستی، پس چیستی؟ ای همدم تنهای دل (مهرداد اوستا) رجز مثمن سالم
بازگردانی: ای مست شبرو تو چه کسی هستی؟ آیا تو دلبر من نیستی؟ اگر دلبر من نیستی پس چه کسی هستی؟ ای کسی که همدم تنهایی‌های دل منی.
خط عروضی: اِی مَستِ شَب رُوْ کیستی؟ آیا مَهِ مَن نیستی؟ / گَر نیستی، پَس چیستی؟ اِی هَمدَمِ تَنهایِ دِل
ب) پر از مثنوی‌های رندانه است / شب شعر عرفانی چشم تو (سید حسن حسینی) متقارب مثمن محذوف
بازگردانی: چشم تو شب شعر عرفانی دارد و در شب شعرت مثنوی‌های رندانه چشم تو خوانده می شود.
خط عروضی: پُرَز مَثنَوی هایِ رِندانِ اَست / شَبِ شِعرِ عِرفانیِ چَشمِ تُ.
پ) هر دم از سرگشتگی چون گرد می پیچم به خود / همرهان رفتند و من تنها به صحرا مانده‌ام (امیری فیروزکوهی)
رمل مثمن محذوف
بازگردانی: به خاطر حیرانی‌ام هر لحظه مانند گرد و خاک به خودم می پیچم. همراهان من رفتند و من در بیابان تنها مانده‌ام.
خط عروضی: هَر دَمَز سَرگَشتِگی چُن گَرد می پیچَم بِ خُد / هَمرَهان رَفتَندُ مَن تَنها بِ صَحرا ماندِ اَم.
ت) به پایان آمد این دفتر، حکایت همچنان باقی / به صد دفتر نشاید گفت حسب الحال مشتاقی (سعدی) هزج مثمن سالم
نشاید: شایسته نیست / حسب الحال: روزنگار / مشتاقی: عشق
بازگردانی: این کتاب به پایان آمد؛ ولی همچنان اگر صد کتاب هم نوشته شود، موضوع عشق به پایان نمی رسد.
خط عروضی: بِ پایان آمَدین دَفتَر، حِکایَت هَمچُنان باقی / بِ صَد دَفتَر نَشایَد گُفت حَسبُ الحالِ مُشتاقی.
۸- متن زیر را بخوانید و ویژگی‌های زبانی، ادبی و فکری آن را بررسی کنید.
«…مینی بوس با سرعت نه چندان زیاد پیش می رفت. نگاه کردم به مناظر اطراف جاده و مزارع و خانه‌های روستایی، بعد از هفتاد و پنج روز زندانی بودن، حسی فراموش نشدنی در من ایجاد می کرد. شکل و شمایل خانه‌های روستایی آنجا هم شبیه روستای خودمان بود و این تشابه مرا دلتنگ می کرد. کاش می شد گوشه‌‌ای بایستیم. این آرزو هنوز توی دلم بود که ناگهان صدایی مثل شلیک گلوله بلند شد و مینی بوس افتاد به تکانه‌‌ای شدید. لاستیکش ترکیده بود. راننده و محافظان مسلح برای تعویض لاستیک پیاده شدند. از اقبال ما بود که زاپاس مینی بوس هم پنچر از آب درآمد و عراقی‌ها مجبور شدند همان جا لاستیک را پنچرگیری کنند. این یعنی فرصتی برای ما که زیر نگاه سربازان مسلح عراقی روی زمین بنشینیم و مشاممان را پر کنیم از بوی تازه علف و گوش‌هایمان را از صدای گنجشک‌های آزاد آسمان آن.» (بیست و سه نفر، احمد یوسف زاده)
ویژگی‌های زبانی: زبان نوشته نزدیک به زبان محاوره است و ساده؛ مانند: این آرزو هنوز توی دلم بود. / واژه‌های جنگ و دفاع مانند گلوله عراقی‌ها محافظان مسلح… در آن آشکار است.
ویژگی‌های ادبی: تشبیه: شکل و شمایل خانه‌های روستایی آنجا هم شبیه روستای خودمان بود / کنایه: دلتنگ می کرد / قالب نوشته داستان و خاطره نویسی است. / متن دارای آرایه‌های بسیار کمی است و از این نظر متنی ساده به شمار می رود. / زاویه دید داستان نخست کس است.
ویژگی‌های فکری: نوشتار درباره زندگی نامه خودنوشت کسی است که در جنگ به دست عراقی‌ها اسیر شده است. نویسنده از نویسندگان مذهبی به شمار می رود.
