قید

گروه قیدی بخشی از جمله است که جمله یا جزئی از آن را مقید می کند یا توضیحی به آن می افزاید و برخلاف اجزای اصلی جمله می توان آن را حذف کرد.

حسن برگشت.

دیروز حسن برگشت.

دیروز بعدازظهر حسن برگشت.

دیروز بعدازظهر حسن به کرمان برگشت.

دیروز بعدازظهر حسن از مشهد به کرمان برگشت.

خوشبختانه دیروز بعدازظهر حسن از مشهد به کرمان برگشت.

اگر تمام قیدهای به کار رفته در آخرین جمله را حذف کنیم، باز هم به اصل جمله خللی وارد نمی شود. نشانهٔ شناخت قید نیز همین نکته است.

بعضی گروه های قیدی به تمام جمله وابسته اند؛ یعنی، توضیحی به کلّ جمله می افزایند.

برخی از آنها نیز به جزئی از جمله وابسته اند؛ مثلاً؛ در جملهٔ «امید خوب درس می خواند » قید خوب، وابستهٔ فعل جمله است و به آن قید فعل می گوییم؛ امّا در جملهٔ «امید خیلی خوب درس می خواند » قیدِ خیلی وابستهٔ خوب است و قیدِ قید نام دارد. در جمله«خوشبختانه امید خیلی خوب درس می خواند » خوشبختانه وابستهٔ کلّ جمله است و قیدِ جمله نام دارد.

در جملهٔ «امید از راه بسیار دوری آمده است.» قید «بسیار» وابستهٔ «دوری» است و قید صفت نام دارد.

اکنون هریک از گروه های قیدی را بیشتر بشناسیم.

الف)  قیدهای نشانه دار

۱- کلمات تنوین دار: هر واژه ای که در آخر آن تنوین بیاید، به گروه قیدی )قید مختص نشانه دار(  تبدیل می شود. شمار زیادی از این واژه ها را می توان به شکل )پیشوند+گروه اسمی( درآورد؛ از جمله:

اصلاً )= در اصل(. احتراماً )= با احترام(. باطناً )= در باطن(. تدریجاً )= به تدریج(. حقّاً )= به حق(. حقیقتاً )= در حقیقت(. ظاهراً )= به ظاهر(. ضمناً )= در ضمن(. عملاً)=در عمل(غیاباً )= در غیاب(. قهراً )= به قهر(. مثلاً )= در مثل(. نسبتاً )= به نسبت(. ندرتاً )= به ندرت(.

۲- پیشوند قیدساز +گروه اسمی: این گروه واژه ها را باید از متمّم های قیدی بازشناخت. در این واژه ها جزء نخست، پیشوند است نه حرف اضافه و با گروه اسمی پس از خود یک واژهٔ مشتق می سازد. به همین دلیل  چنان که دیدیم  بیشتر این نوع قیدها را می توان با گروه های قیدی تنوین دار یا قید ساده عوض کرد: به ظاهر = ظاهراً، به دقت= دقیقاً، به خوبی = خوب، به سختی = سخت، به کندی = کند.

زمان به کُندی پیش می رفت = زمان کُند پیش می رفت.

۳- متمّم های قیدی = حرف اضافه + اسم / ضمیر: به آن گروه اسمی که پس از حرف اضافه بیاید  اگر متمّم اجباری نباشد یعنی حذف آن ممکن باشد  گروه قیدی(متمّم قیدی) می گوییم.

تفاوت متمّم های قیدی و متمّم های فعل:

پیشتر آموختیم که متمّم فعل را نمی توان از جمله حذف کرد؛ چون فعل به آن نیاز دارد. امّا حذف متمّم قیدی (گروه قیدی) ممکن است؛ چون فعل به آن نیاز ندارد.

متمّم قیدی: آرش از کوه دماوند آمد. با حذف متمّم قیدی جمله کامل است: آرش آمد.

متمّم فعل: آرش به کوه دماوند می نگریست. با حذف متمّم اجباری جمله ناقص می شود: آرش می نگریست.

ب) قیدهای بی نشانه

۱- قیدهای مختص: واژه هایی هستند که همیشه قیدند؛ مثل ناگهان، سپس، بالأخره، هنوز، هرگز، البتّه، شاید، خیلی، چرا، آری، بلی.

۲- گروه اسمی مشترک با گروه قیدی: بعضی از واژه ها هم می توانند گروه اسمی باشند و نقش های اسم را بپذیرند و هم می توانند گروه قیدی قرار بگیرند؛ مثل: امروز، امشب، دیروز، شب، روز، صبح، فردا، تابستان، جمعه، عید نوروز، آنجا، هرجا، کجا؟

منوچهری در شعرش پاییز را آن چنان نقّاشی کرده است که خواننده آن را به روشنی احساس می کند. (گروه اسمی = مفعول)

مدرسه ها پاییز، باز می شوند. (گروه قیدی)

۳- صفت مشترک با گروه قیدی: می دانیم که برخی از واژه ها هم می توانند صفت قرار گیرند و هم گروه قیدی. این گونه واژه ها وقتی وابستهٔ اسم باشند، صفت اند؛ مثل: هوای خوب بهاری، امّا وقتی با فعل در رابطهٔ مستقیم باشند، گروه قیدی اند: علی خوب می دود.

انواع قید

فرق گروه قیدی و مسند

به دو جملهٔ زیر توجّه کنید:

الف) علی ساکت است.

ب) علی ساکت نشسته است.

واژهٔ ساکت را از کدام جمله می توان حذف کرد؟

می بینید که جملهٔ الف پس از حذف ساکت بی معنا می شود؛ چون ساکت مسند جمله و از اجزای اصلی آن است ولی جملۀ ب حتّی پس از حذف ساکت کامل است؛ چون ساکت در این جمله گروه قیدی است و حذف آن اشکالی ایجاد نمی کند.