۱- نمونه‌های زیر، به صورتی که بین دو هلال تقطیع شده اند، با کدام اختیار شاعری مطابقت دارند؟
۲- پس از تقطیع هجایی ابیات زیر، هجاهای معادل در دو مصراع یک بیت را مقایسه کنید و اگر اختلافی هست نوع اختیار شاعری را تعیین کنید.
الف) راستی آموز بسی جو فروش / هست در این شهر که گندم نماست (پروین اعتصامی)
خط عروضی: راستی یاموز بَسی جُوْ فُروش / هَست دَرین شَهر کِ گَندُم نِماست (مصراع نخست؛ هجای سوم: تغییر کمیت مصوت؛ بلند به کوتاه / مصراع نخست و دوم؛ هجای چهارم: حذف همزه)
ب) نبینی باغبان چون گل بکارد / چه مایه غم خورد تا گل برآرد (فخرالدین اسعد گرگانی)
خط عروضی: نَبینی باغِبان چُن گُل بِکارَد / چِ مایِ غَم خُرد تا گل بَرارَد (مصراع دوم؛ هجای سوم: تغییر کمیت مصوّت / هجای دهم: حذف همزه)
پ) غمش در نهان خانه دل نشیند / به نازی که لیلی به محمل نشیند (طبیب اصفهانی)
خط عروضی: غَمَش دَر نَهان خانِ یِ دِل نِشینَد / بِ نازی کِ لِیلی بِ مَحمِل نِشینَد (هجای هشتم مصراع نخست: تغییر کمیت مصوّت)
ت) گر از این منزل ویران به سوی خانه روم / دگر آنجا که روم عاقل و فرزانه روم (حافظ)
خط عروضی: گَرَزین مَنزِلِ ویران بِ سُیِ خانِ رَوَم / دِگَرانجا کِ رَوَم عاقلُ فَرزانِ رَوَم (هجای دوم و سوم مصراع نخست: حذف همزه / هجای دهم و یازدهم مصراع نخست: تغییر کمیت مصوّت/ هجای سوم مصراع دوم: حذف همزه)
ث) من و تو غافلیم و ماه و خورشید / بر این گردون گردان نیست غافل (منوچهری)
خط عروضی: مَنُ تُ غافِلیمُ ماهُ خُرشید / بَرین گَردونِ گَردان نیست غافِل (هجای دوم و سوم مصراع نخست: تغییر کمیت مصوّت / هجای دوم مصراع دوم: حذف همزه)
۳- در ابیات زیر آرایه‌های لف و نشر، تضاد و متناقض نما را مشخص کنید.
الف) گر ندیدی قبض و بسط عشق را در یک بساط / گریه مینا نگر خندیدن ساغر ببین (فروغی بسطامی)
لف۱: قبض ، لف۲: بسط / نشر۱: گریه مینا ، نشر۲: خندیدن ساغر (مرتب) / تضاد: قبض، بسط؛ گریه، خندیدن
ب) دو کس دشمن ملک و دین اند: پادشاه بی حلم و زاهد بی علم. (گلستان سعدی)
لف۱: دشمن ملک، لف۲: دین / نشر۱: پادشاه بی حلم ، نشر۲: زاهد بی علم (مرتب)
پ) روز از برم چو رفتی، شب آمدی به خوابم / این است اگر کسی را عمری بود دوباره (کلیم کاشانی؛ همدانی)
تضاد: روز، شب؛ رفتی، آمدی
ت) مرا نصیب غم آمد به شادی همه عالم / چرا که از همه عالم محبّت تو گزیدم (مهرداد اوستا)
تضاد: غم، شادی
ث) چیست این سقف بلند ساده بسیار نقش / هیچ دانا زین معمّا در جهان آگاه نیست (حافظ)
متناقض نما: سقف ساده بسیار نقش
ج) آب آتش فروز، عشق آمد / آتش آب سوز عشق آمد (سنایی)
متناقض نما: آب آتش فروز؛ آتش آب سوز / تضاد: آب، آتش
۴ـ متن زیر را از کتاب «چرند و پرند» دهخدا از نظر ویژگی‌های زبانی دوره بیداری بررسی نمایید.
«باری، چه دردسر بدهم؟ آن قدر گفت و گفت و گفت تا ما را به این کار واداشت. حالا که می بیند آن روی کار بالاست، دست و پایش را گم کرده، تمام آن حرف‌ها یادش رفته. تا یک فرّاش قرمزپوش می بیند، دلش می تپد. تا به یک ژاندارم چشمش می افتد، رنگش می پرد. هی می گوید: امان از همنشین بد.»
قلمرو زبانی: واژه‌ها و ترکیب عربی ناآشنا کم است / نثر ساده و قابل فهم است/ ترکیب دستوری کلام و جمله‌ها درست تر و با طبیعت زبان هم آهنگ تر است.
