کارگاه تحلیل فصل۴(علوم۳)

۱- اشعار زیر در چه قالبی سروده شده است؟ پس از تعیین پایه‌های آوایی و وزن واژه‌های هر مصراع، تفاوت این نوع شعر را با اشعار سنتی بیان کنید.

و صدای باد هر دم دل‌گزاتر / در صدای باد بانگ او رهاتر، / از میان آبهای دور و نزدیک، / باز در گوش این نداها: (نیما یوشیج) «آی آ دم‌ها «

و صدای باد

۲- پس از خوانش درست اشعار نیمایی زیر، پایه‌ها، وزن و نشانه‌های هجایی را مقابل هر مصراع بنویسید.

همان رنگ و همان بوی / همان برگ و همان بار / همان خنده خاموشِ در او خفته بسی راز / همان شرم و همان ناز (اخوان ثالث)

همان رنگ و همان بوی / همان برگ و همان بار / همان خنده خاموش در او خفته بسی راز

۳- برای اشعار نیمایی زیر مانند نمونه بالا جدولی بکشید، پایه‌های آوایی، وزن و نشانه‌های هجایی هر مصراع را بنویسید؛ سپس اختیار شاعری به کار رفته در آن را مشخّص کنید.

قایقی خواهم ساخت / خواهم انداخت به آب / دور خواهم شد از این خاک غریب / که در آن هیچ کسی نیست که در بیشه عشق / قهرمانان را بیدار کند. (سهراب سپهری)

قایقی خواهم ساخت

۴- شعر زیر در چه قالبی سروده شده است؟ – مستزاد

آن کیست که تقریر کند حال گدا را / در حضرت شاهی؟

کز غلغل بلبل چه خبر باد صـبا را / جــز نــاله و آهــی؟ (ابن حسام هروی)

علوم ۳ بیسترس سعید جعفری
سعید جعفری

۵- با توجه به رباعی زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید:

آغوش سحر تشنه دیدار شماست / مهتاب خجل ز نور رخسار شماست

خورشید که در اوج فلک خانه اوست / همسایه دیوار به دیوار شماست (علیرضا قزوه)

الف) دو مورد از ویژگی‌های فکری شعر را بنویسید.

– فرهنگ شهادت و دفاع مقدس / روح حماسه و عرفان اسلامی در آن آشکار است.

ب) از آرایه‌های علم بیان و بدیع، هر کدام یک مورد بیابید و توضیح دهید.

آغوش سحر: استعاره پنهان؛ جانبخشی / مهتاب خجل است: استعاره پنهان؛ جانبخشی / خورشید همسایه شماست: استعاره پنهان؛ جانبخشی / تشنه دیدار شماست: کنایه از اینکه بسیار خواهان است / نور رخسار: اضافه استعاری / واژه آرایی: شماست؛ دیوار / اغراق در بیت دوم / واج آرایی / مهتاب: مجاز از ماه

بازگردانی: سحر خواستار آن است که شما را دیدار کند / نور چهره شما از نور مهتاب هم زیباتر و پرفروغتر است.

خورشید که دراوج آسمان قرار دارد / با شما همسایه شده است (کنایه از اینکه جایگاه شما از خورشید والاتر است).

۶ـ تحقیق کنید که تضمین به کار رفته در شعر زیر از کدام شاعر است. – بابا طاهر همدانی

صدا چون بوی گل در جنبش آب / به آرامی به هر سو پخش می گشت

جوان می خواند سرشار از غمی گرم / پی دستی نوازش‌بخش می گشت

«تو که نوشُم نه ای، نیشُم چرایی؟  / تو که یارُم نه ای، پیشُم چرایی؟«

«تو که مرهم نه ای، زخمِ دلُم را،  /  نمک پاش دل ریشُم چرایی؟« (فریدون توللی)

۷ـ پس از تعیین پایه‌های آوایی و وزن هر بیت، نام بحر آن را بنویسید.

الف) ای مست شب رو کیستی؟ آیا مه من نیستی؟ / گر نیستی، پس چیستی؟ ای همدم تنهای دل (مهرداد اوستا) رجز مثمن سالم

بازگردانی: ای مست شبرو تو چه کسی هستی؟ آیا تو دلبر من نیستی؟ اگر دلبر من نیستی پس چه کسی هستی؟ ای کسی که همدم تنهایی‌های دل منی.

خط عروضی: اِی مَستِ شَب رُوْ کیستی؟ آیا مَهِ مَن نیستی؟ / گَر نیستی، پَس چیستی؟ اِی هَمدَمِ تَنهایِ دِل

ای مست شبرو کیستی

ب) پر از مثنوی‌های رندانه است / شب شعر عرفانی چشم تو (سید حسن حسینی)   متقارب مثمن محذوف

بازگردانی: چشم تو شب شعر عرفانی دارد و در شب شعرت مثنوی‌های رندانه چشم تو خوانده می شود.

خط عروضی: پُرَز مَثنَوی هایِ رِندانِ اَست / شَبِ شِعرِ عِرفانیِ چَشمِ تُ.

پر از مثنوی های رندانه است

پ) هر دم از سرگشتگی چون گرد می پیچم به خود / همرهان رفتند و من تنها به صحرا مانده‌ام (امیری فیروزکوهی)

رمل مثمن محذوف

بازگردانی: به خاطر حیرانی‌ام هر لحظه مانند گرد و خاک به خودم می پیچم. همراهان من رفتند و من در بیابان تنها مانده‌ام.

خط عروضی: هَر دَمَز سَرگَشتِگی چُن گَرد می پیچَم بِ خُد / هَمرَهان رَفتَندُ مَن تَنها بِ صَحرا ماندِ اَم.

هر دم از سرگشتگی چون گرد

ت) به پایان آمد این دفتر، حکایت همچنان باقی / به صد دفتر نشاید گفت حسب الحال مشتاقی (سعدی)   هزج مثمن سالم  

نشاید: شایسته نیست / حسب الحال: روزنگار / مشتاقی: عشق

بازگردانی: این کتاب به پایان آمد؛ ولی همچنان اگر صد کتاب هم نوشته شود، موضوع عشق به پایان نمی رسد.

خط عروضی: بِ پایان آمَدین دَفتَر، حِکایَت هَمچُنان باقی / بِ صَد دَفتَر نَشایَد گُفت حَسبُ الحالِ مُشتاقی.

به پایان آمد این دفتر حکایت

۸- متن زیر را بخوانید و ویژگی‌های زبانی، ادبی و فکری آن را بررسی کنید.

«…مینی بوس با سرعت نه چندان زیاد پیش می رفت. نگاه کردم به مناظر اطراف جاده و مزارع و خانه‌های روستایی، بعد از هفتاد و پنج روز زندانی بودن، حسی فراموش نشدنی در من ایجاد می کرد. شکل و شمایل خانه‌های روستایی آنجا هم شبیه روستای خودمان بود و این تشابه مرا دلتنگ می کرد. کاش می شد گوشه‌‌ای بایستیم. این آرزو هنوز توی دلم بود که ناگهان صدایی مثل شلیک گلوله بلند شد و مینی بوس افتاد به تکانه‌‌ای شدید. لاستیکش ترکیده بود. راننده و محافظان مسلح برای تعویض لاستیک پیاده شدند. از اقبال ما بود که زاپاس مینی بوس هم پنچر از آب درآمد و عراقی‌ها مجبور شدند همان جا لاستیک را پنچرگیری کنند. این یعنی فرصتی برای ما که زیر نگاه سربازان مسلح عراقی روی زمین بنشینیم و مشاممان را پر کنیم از بوی تازه علف و گوش‌هایمان را از صدای  گنجشک‌های آزاد آسمان آن.» (بیست و سه نفر، احمد یوسف زاده)

ویژگی‌های زبانی: زبان نوشته نزدیک به زبان محاوره است و ساده؛ مانند: این آرزو هنوز توی دلم بود. / واژه‌های جنگ و دفاع مانند گلوله عراقی‌ها محافظان مسلح… در آن آشکار است.

ویژگی‌های ادبی: تشبیه: شکل و شمایل خانه‌های روستایی آنجا هم شبیه روستای خودمان بود / کنایه: دلتنگ می کرد / قالب نوشته داستان و خاطره نویسی است. / متن دارای آرایه‌های بسیار کمی است و از این نظر متنی ساده به شمار می رود. / زاویه دید داستان نخست کس است.

ویژگی‌های فکری: نوشتار درباره زندگی نامه خودنوشت کسی است که در جنگ به دست عراقی‌ها اسیر شده است. نویسنده از نویسندگان مذهبی به شمار می رود.

پی دی اف کارگاه تحلیل فصل۴ علوم و فنون ادبی۳