کنایه

پوشیده سخن گفتن درباره کاری است؛ به دیگر سخن به کار بردن واژه در معنای غیرقاموسی (هنری) است، به گونه ای که رابطه میان معنای هنری و قاموسی التزام باشد.

آب از دستهایش نمی‌چکد.

معنای لفظی ← نمی‌گذارد قطره‌ای آب از دستهایش بر روی زمین بچکد.

معنای کنایی ←هیچ چیزی از او به دیگران نمی‌رسد، بسیار ناخن خشک است.

تفاوت استعاره با کنایه: در ژرف ساخت استعاره، تشبیه پنهان است و در ژرف ساخت کنایه التزام و بایستگی ۲- در کنایه معنای حقیقی شدنی است و در استعاره ناشدنی ۳- کنایه غالبا در «ساختار سخن» روی می دهد و استعاره معمولا در «واژه». ۴- مجاز و استعاره نیاز به نشانه واگردان دارد ولی کنایه نیاز ندارد.

فرهنگ کنایه‌ها

آرایش جان کردن: تازه و بانشاط شدن

از بر سدره شاهراه داشتن: از جایگاه بالایی برخوردار بودن

در مغاک کردن: تباه کردن

به عیوق برشدن: به جایگاه بالایی رسیدن

پای گور جستن: پا لب گور داشتن، نزدیک به مرگ بودن

دست ساییدن: کوشید

شمار گرفتن: حساب و کتاب کردن

آوای دوست از دشمن پدید آمدن: شناختن دوست از دشمن

از خود بدر شدن: سرگشته شدن

بسته قبا: آماده کاری شدن

پای بر فرق فرقدان گذاشتن: به جایگاه بالایی رسیدن

خار در جگر شکستن: رنجیدن و آزردن

ژاژ خاییدن: بیهوده گفتن

کمر بستن: آماده کاری شدن

کنایه
کنایه/ آرایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه؛ مجاز؛ استعاره
تفاوت کنایه با مجاز و استعاره
آموزگاری سعید جعفری
سعید جعفری
سعید جعفری
سعید جعفری دبیر فارسی، عربی و انگلیسی
سعید جعفری
دبیرستان طوس
سعید جعفری

برای آشنایی بیشتر با کنایه اینجا را کلیک کنید.

خودآزمایی

  1. در جمله‌ها و شعرهای زیر کنایه‌‌ها را بیابید و مفهوم آن‌‌ها را بنویسید.

الف) ای غنچه خندان، چرا خون در دل ما می‌کنی / خاری به خود می‌بندی و ما را ز سر وا می‌کنی.

ب) گفت خاموش که هر کس که جمالی دارد / هر کجا پای نهد دست ندارندش پیش

  • در کدام بیت «کنایه» به کار نرفته است؟                                                                                               (سنجش، ۸۸)

الف) گاه سـفر شــد بــاره بر دامن برانیم                         تــا بــوســه گــاه وادی ایــمــن بــرانــیـــم

ب) تکبیر زن لبیـک گو بنشین به رهوار                        مــقصــد دیــار قـــــدس هـــمپای جــلودار

پ) گاه سفر آمـــد برادر ره دراز اســـت                         پروا مکـن بشتاب همـت چاره ساز اســت

ت) از هر کران بانگ رحیل آید به گوشم                        بانگ از جرس برخاست وای من خموشم

  • در کدام بیت «کنایه» به کار نرفته است؟

الف) تـــا کمــال علم او ظــاهر شــود                             این همه اسرار بر صـــحرا نهاد

ب) چــون نــبود او را مــعیّن خانه ای                           هر کجا جا دید رخت آن جا نهاد

پ) عــشق شــوری در نـــهاد ما نـهاد                            جان ما در بوتــه ی ســـودا نهاد

ت) هـــمه آفــــریدست بالا و پســــت                             توئی آفرینندهٔ هــــــر چه هسـت

  • در کدام بیت «کنایه» به کار نرفته است؟

الف) چـــــون نـــــبود او را مـــعین خــــانه ای                هر کـــجا جا دید رخـــت آنـــجا نــهاد

ب) در این سرای بی کسی کسی به در نمی‌زند                 به دشت پر ملال ما پرنده پر نمی‌زند

پ) از قـــــــضا آیینه چـــــــینی شـــــــــکســـت                 خوب شد اسباب خود بینی شــــــکست

ت) چون خـــاک در هوای تو از پـــــــا فـتاده ام               چون اشک در قفای تو با سر دویده ام

  • در همه بیتها به جز بیت … دوبار آرایه « کنایه » به کار رفته است.                                            (سنجش، ۸۸)

الف) عمرهـا در زیر دامن برد سعدی پای صبر               ســــر ندیدم کــــز گـــریبان وفــا برداشتن

ب) جــهان چـــو حــادثه ای پای در رکــاب آرد               عـــنان فتنه بـــدان چشم نیم خـــواب دهـد

پ) بــــر درگـــه عشـــق گـــر مــــرا بـــار افتد               کــاری بـکنم کـــه پـــرده از کـــار افـــتد

ت) گـــل زشبنم نتوانست عـــرق کــردن خشک                بس که در کوی تو بازار تماشا گرم است

  • در کدام بیت «کنایه» به کار نرفته است؟                                                                                (سنجش، ۸۷)

الف) بیامد به شبگـــــیر بسته کـمر                      به پیش منوچــــهر پیروزگـــــر

ب) بدان را ز بد دست کــوته کنیم                      زمین را به کین رنگ دیبه کنیم

پ) برافراخت پس دست خیبر گشا                      پی ســـــر بریدن بیفـــــــشرد پا

ت) برفتند گردان همه شاد و مست                      گرفته یکی دست دیگر به دست    

  • در کدام بیت «کنایه» به کار نرفته است؟                                                                                      (سنجش، ۸۶)

الف) چــــو ننمود رخ شـاهد آرزو                                بـــه هـم حمله کردند باز از دو سـو

ب) بیفشرد چون کوه پـا بـر زمین                                 بـــخاییــد دندان بـــه دنـــدان کـــین

پ) چو شیر خدا راند بر خصم تیغ                                به سر کوفت شیطان دو دست دریغ

ت) چو نازش به اسب گرانمایه دید                                کمان را بـــه زه کــرد و اندر کشید

  • کدام گزینه «کنایه» به شمار نمی‌رود؟

الف) بدسگالی                              ب) هم عنانی                    پ) چانه زدن                               ت) قد علم کردن

  • در کدام بیت «کنایه» دیده نمی‌شود؟

الف) کسی کاو هــــوای فریدون کــند                   سر از بند ضحاک بیرون کــــند

ب) نهــــان گــــشت آیین فـرزانگـــان                  پراگنده شـد کــــام دیوانگــــــان

پ) همان کاوه آن بر ســر نیـــزه کرد                  همــانگه ز بازار برخـاست گرد

ت) خروشید و برجست لرزان ز جای       بدرّید و بســــپرد محضر به پای