پیش تر آموختیم که نوشته انواعی دارد. در این درس، شیوه نوشتن متنهای عینی را می آموزیم. هنگام نوشتن متن عینی، معمولاً از حواس پنجگانه بهره می گیریم و از قلمرو حسّ ظاهر، فراتر نمی رویم؛ یعنی آنچه چشم می بیند، گوش می شنود و… دقیقاً و عیناً در نوشته بازتاب می یابد؛ به همین سبب این نوشته ها را «محسوس و واقعی» هم می گویند.
هدف نویسنده هنگام نوشتن متن عینی، ارائه اطّلاعات واقعی و مستند است؛ بنابراین از دریچه حواس به چشم انداز مورد نظر می نگرد و وارد فضای ذهن و خیال نمی شود و از احساسات شخصی خود بهره نمی گیرد.
در این درس، می خواهیم با بهره گیری از روشِ پرسش سازی، شیوه نگارش نوشته های عینی را بیاموزیم. وقتی قصد ما خلق نوشته عینی است، پرسش های ما باید عینی باشد. پاسخ سازی ها هم نباید از محدوده عینیت فراتر رود. مثلاً اگر بخواهیم درباره «تلفن همراه» متنی عینی یا محسوس بنویسیم، بدین گونه عمل می کنیم:
مرحله اول: پرسش
در این مرحله، ابتدا ذهن را آزاد می گذاریم تا درباره موضوع، پرس شهای گوناگون (عینی، ذهنی و …) بسازد. آزادسازی بی قید و شرط ذهن، کمک می کند جنبه های نادیده و ناشکفته موضوع، کشف شود.
■ تلفن همراه چیست؟
■ تلفن همراه را چه کسی اختراع کرد؟
■ آیا تلفن همراه همه جا همراه خوبی است؟
■ شکل و شیوه کارِ اوّلین تلفن های همراه چگونه بود؟
■ معروف ترین تلفن های همراه کدام اند؟
■ تلفن همراه غیر از برقراری تماس، چه کاربردهای دیگری دارد؟
■ کاربران تلفن همراه، چند نفرند؟
■ چرا به دوستان با وفا «همراه» می گویند؟
■ تلفن همراه، چگونه ابزاری است؟
■ با تلفن همراه، چگونه می توان به آرامش رسید؟
■ نسل آینده تلفن های همراه چگونه خواهد بود؟
■ چرا بعضی راننده ها پشت خودرویشان می نویسند «هیچ کس همراه نیست، تنهای اوّل؟»
■ چرا برخی از افراد موقع حرف زدن با تلفن همراه، به سیم آخر می زنند؟
■ آیا تلفن همراه مثل مواد مخدّر، اعتیادآور است؟
■ آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
مرحله دوم: شناسایی و جدا کردن پرسش های عینی
اکنون به بررسی و طبقه بندی پرسش ها می پردازیم؛ آنگاه پرسش های عینی را از پرسش های ذهنی جدا می کنیم.
■ تلفن همراه چیست؟
■ تلفن همراه را چه کسی اختراع کرد؟
■ شکل و شیوه کار اوّلین تلفن های همراه چگونه بود؟
■ کاربران تلفن همراه، چند نفرند؟
■ تلفن همراه، چگونه ابزاری است؟
■ تلفن همراه غیر از برقراری تماس، چه کاربردهای دیگری دارد؟
■ نسل آینده تلفن های همراه چگونه خواهد بود؟
■ آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
مرحله سوم: گزینش و سازماندهی پرسش ها
در مرحله قبل، تعدادی پرسش عینی درباره موضوع جدا گردید. اگر بخواهیم به تمام پرسش ها پاسخ بدهیم، متن تولیدی بسیار طولانی خواهد شد و شاید علاقه ای به پاسخ دادن به برخی از سؤال ها نداشته باشیم؛ به همین دلیل، بر پایه توانایی و علاقه خود دست به گزینش پرسش ها می زنیم.
■ تلفن همراه چیست؟
■ تلفن همراه را چه کسی اختراع کرد؟
■ شکل و شیوه کار اوّلین تلفن های همراه چگونه بود؟
■ چند نفرکاربر تلفن همراه هستند؟
■ آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
پس از انتخاب پرسش ها نوبت به چینش و سازماندهی آنها و ایجاد نقشه ذهنی نوشتن می رسد. یعنی پرسش های انتخاب شده را طبق یک نظم منطقی می چینیم و به آنها پاسخ می دهیم. برای این کار در متن های علمی بهتر است از کل به جزء حرکت کنیم. نخست درباره نام یا کلّیت موضوع می نویسیم؛ سپس به بیان جزئیات و ویژگی های دیگر آن می پردازیم. به سخن دیگر، نخست چهارچوب و طرح کلّی را شکل می دهیم و در پی آن، ویژگی های ریزتر را بازگو می کنیم.
پرسش کلّی
■ تلفن همراه چیست؟
■ تلفن همراه در کجا اختراع شد؟
■ تلفن همراه برای چه به کار می رود؟
پرسش جزئی
■ کاربران تلفن همراه، چند نفرند؟
■ آیا زندگی، بدون تلفن همراه، امکان پذیر است؟
■ آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
پاسخ به این پرسش ها (پاسخ سازی) ، منجر به تولید متن زیر شده است. بند یکم و دوم، پاسخ به پرسش های کلیّ و بند سوم، چهارم و پنجم، پاسخ به پرسش های جزئی است.
توجّه: در تولید متن های عینی معمولاً این امکان وجود دارد که پاسخ برخی از پرسش ها را ندانیم. در چنین مواردی لازم است به منابع اطّلاعاتی (کتاب، مجله، متخصّصان، صاح بنظران و اینترنت) مراجعه کنیم. تلفن همراه یا گوشی همراه وسیله ای برای ارسال و دریافت تماس تلفنی از طریق ارتباط رادیویی در پهنای وسیع جغرافیایی است. منظور از موبایل یا گوشی همراه یا تلفن سلولی وسیله ای است که برای اتصال به شبکه تلفن همراه به کار می رود. در تلفن های همراه معمولاً یک مجموعه نرم افزار یا سیستم عامل برای کنترل سخت افزار به کار می رود و برنامه های جانبی توسط سیستم عامل اجرا می شود. از سیستم عامل های معروف برای تلفن همراه، می توان به «اندروید» ، «آی او اس» و «ویندوز فون» اشاره کرد.
این ابزار، نخستین بار توسط شرکت آمریکایی «موتورولا» در تاریخ آوریل …. با وزنی نزدیک به یک کیلوگرم تولید شد. تلفن همراه نسل های گوناگونی دارد و توسط شرکت های سازنده گوناگونی تولید می شود و به فروش می رسد.
طبق آخرین آمار جهانی اول (سپتامبر ۲۰۱۵) تعداد مشترکان تلفن همراه ۲/ ۷ میلیارد نفر برآورد شده که البته رقم واقعی افراد ۹/ ۴ میلیارد نفر است؛ زیرا بعضی افراد بیش از چند خط و اشتراک دارند. تعداد گوشی های فروخته شده در نیمه دوم سال ۲۰۱۵ نیز ۳۴۰ میلیون دستگاه اعلام شده است که ۴۵ درصد آن را گوشی های هوشمند تشکیل می دهد.
بررسی ها در زمینه میزان استفاده از تلفن های همراه نشان می دهد که بسیاری از مردم در حالی به خواب می روند که تلفن همراه خود را در دست دارند یا آن را کنار خود گذاشته اند. بر اساس پژوهشی که در کشورهای آمریکا، انگلیس، برزیل، چین، اسپانیا، مکزیک و هند انجام شد هاست، فناوری نوین ارتباطی ازجمله تلفن همراه، جزءِ جدایی ناپذیر زندگی انسا نها شده است و هر روز وابستگی افراد به آن بیشتر می شود.
در پژوهشی، یک متخصّص علوم رفتاری اعلام کرد ۶۰ درصد از دختران موردِ پژوهش، برای ورود به شبکه های اجتماعی و بازی های مرتبط، از گوشی های همراه استفاده می کنند و .. درصد آنها هنگام اتمام شارژ یا جا ماندن تلفنی ا قطع آن به هر شکلی، دچار نگرانی می شوند.
وی با اشاره به اینکه دختران دو برابر پسران به تلفن همراه وابستگی دارند، از اعتیاد دو برابری آنان نسبت به پسران در زمینه استفاده از تلفن همراه خبر داد.
کار گاهِ نوشتن
۱- الف) متن و پرسش های زیر را بخوانید؛ آنگاه از بین پرسش ها، هر یک را که با محتوای نوشته، ارتباط دارند، مشخّص نمایید. سرانجام آنها را متناسب با متن، گزینش و سازماندهی کنید.
زعفران، گیاهی گران بها است. گرده آن به ظاهر مانند همه گیاهان خشک شده دیگر است، امّا میان گرده زعفران و گیاهان دیگر از زمین تا آسمان فرق است؛ هم از نظر رنگ و مزه و هم از نظر ارزش غذایی و قیمت آن. زعفران، فوق العاده گران است و هر کسی نمی تواند به راحتی چند مثقال زعفران تهیه کند. شاید به همین دلیل به طلای سرخ معروف شده است.
یکی از شوخی های ایرانی ها این است که وقتی کسی به مشهد می رود، به او می گویند: برای ما سه، چهار کیلویی زعفران سوغات بیاور! با شنیدن این جمله، همه می خندند و این خنده یعنی اینکه…
ایران یکی از کشورهای زعفران خیز است که در جهان به این کشت معروف است. این طلای گیاهی، در خراسان کشت می شود و زعفران خراسان شهرت جهانی دارد. در گذشته، به کسانی که زعفران می‌کاشتند، زعفرانچی می گفتند . اگر از رنگ جذّاب و طعم لذیذ زعفران بگذریم، خاصیت زعفران را نمی توان نادیده گرفت. می گویند: زعفران شادی افزا و خنده آور است؛ قلب را تقویت و ضربان آن را تنظیم می کند. پس، خوردن کیک زعفران، شربت زعفران، برنج زعفرانی و هر چیزی را که زعفران دارد، هیچ وقت از دست ندهید.
پرسش ها:
● زعفران چیست؟
● چه رنگی است؟
● چه طعمی دارد؟
● چه بویی دارد؟
● شیوه کشت آن چگونه است؟
● کاربرد آن چیست؟
● چرا زعفران با طلا برابری می کند؟
● زعفران چگونه بسته بندی می شود؟
● آیا نوع بسته بندی زعفران اهمّیت خاصی دارد؟
● هزینه کشت زعفران چقدر است؟
● آیا کشت زعفران، کار کرد اقتصادی دارد؟
● آیا زعفران از مواد ضروری در تهیه خوراکی هاست؟
● زعفران چه خاصیت هایی دارد؟
گزینش و سازماندهی پرسش ها:
● زعفران چیست؟
● چه رنگی است؟
● چه طعمی دارد؟
● کاربرد آن چیست؟
● چرا زعفران با طلا برابری می کند؟
● زعفران چه خاصیت هایی دارد؟
ب) متن زیر را بخوانید و متناسب با آن، پرسش هایی طرح کنید؛ سپس با سازماندهی سؤال ها نقشه نوشته را نشان دهید.
کیک زرد (Yellow Cake) عنوانی است که برای اکسید اورانیم غلیظ شده، به کار می رود و در تهیه اورانیم غنی شده از آن استفاده می شود. این ماده، عموما برای تهیه سوخت واکنشگاه (رآکتور) هسته ای، کاربرد دارد. کیک زرد که به نام اورانیا (Urania) هم شناخته می شود، در واقع خاک معدنی اورانیم است که پس از گذراندن مراحل تصفیه و فراوری های لازم، از سنگ معدن آن تهیه می شود. تهیه این ماده به منزله رسیدن به بخش میانی از مراحل تصفیه سنگ معدن اورانیم است و فاصله بسیاری تا استفاده در بمب اتمی دارد.
کیک زرد اغلب از طریق آسیاب کردن سنگ معدن اورانیم و فراوری های شیمیایی روی آن تهیه می شود و در پی آن، پودر زِبر و زرد رنگی به دست می آید که محتوی حدود ۸۰ درصد اکسید اورانیم است. این پودر در دمای ۲۸۷۸ درجه سلسیوس ذوب می شود. برای تهیه کیک زرد، سنگ معدن اورانیم را پس از استخراج از معدن، آسیاب و پس از شست وشو با اسید سولفوریک، آن را خشک و صاف می کنند. نام «کیک زرد » به سبب رنگ زرد آن در مراحل آغازین کار است. کیک زرد، ماده ای پرتوزا است.
همه کشورهایی که در آنها اورانیم استخراج می شود، کیک زرد هم می سازند. ایران، با همّت جوانان مؤمن و انقلابی، به این فناوری علمی دست یافت تا از کارکردهای علمی آن بهره گیرد.
پرسش ها:
● کیک زرد چیست؟
● این ماده چه کاربردی دارد؟
● این ماده جامد است یا مایع؟
● چه کشورهایی به این ماده دسترسی دارند؟
● آیا ایران به فناوری تهیه کیک زرد دست یافته است؟
● آیا این ماده پرتوزا ست؟
● چرا به این ماده کیک زرد می گویند؟
● کیک زرد از چه ماده ای به دست می آید؟
● کیک زرد چگونه تهیه می شود؟
سازماندهی پرسش ها:
● کیک زرد چیست؟
● این ماده چه کاربردی دارد؟
● کیک زرد از چه ماده ای به دست می آید؟
● این ماده جامد است یا مایع؟
● کیک زرد چگونه تهیه می شود؟
● چرا به این ماده کیک زرد می گویند؟
● آیا این ماده پرتوزا ست؟
● چه کشورهایی به این ماده دسترسی دارند؟
● آیا ایران به فناوری تهیه کیک زرد دست یافته است؟
۲- موضوعی را انتخاب کنید و با شیوه پرسش سازی و پاسخ سازی، یک متن عینی بنویسید.
موضوع: ……………………………………………………………………………………….
مرحله اول: طرح پرسش های گوناگون
…………………………………………………………………………………………………..
مرحله دوم : شناسایی و جدا کردن پرسش های عینی
………………………………………………………………………………………………..
مرحله سوم : گزینش و سازماندهی پرسش ها
…………………………………………………………………………………………………..
متن نوشته:
……………………………………………………………………………………………
۳- به پرسش ها و نوشته دوستانتان با دقّت گوش دهید و آن را بر پایه سنجه های زیر، ارزشیابی کنید.
برای آشنایی با نشانه های سجاوندی، نکات نگارشی و ویرایش فنی اینجا را کلیک کنید.
هنجار نوشتار ۳
واژه، اصلی ترین دست افزارِ نوشتن است. هنگام کاربرد کلمه در گفتار و نوشتار باید هم به خوش آهنگی و ظاهر آن توجّه کرد، هم به معنا و لطافت آن. گزینش واژه در زییایی نوشته و انتقال معنا نقش بسزایی دارد. برای درک این اهمّیت، جملۀ زیر را بخوانید و دقّت کنید، گزینش چه واژه ای نامناسب بوده است.
■ استرسی که در زمان ریزش قطره‌های باران بر زمین به من وارد می‌شود، بسیار زیباست.»
احتمالا دریافتید که انتخاب واژۀ «استرس» در این جمله، صحیح نیست. واژۀ «استرس» بار معنایی منفی دارد و نمی‌تواند زیبا باشد. نویسنده می‌تواند با گزینش واژه ای مثل «احساسی» به جای کلمۀ «استرسی» به درستی منظور خود را بیان کند. افزون بر این، کنار هم آمدن «بر زمین» و «به من» از زیبایی نوشته می‌کاهد. این جمله را می‌توان به صورت‌های زیر، بازنویسی کرد.
■ احساسی که زمان ریزش قطره‌های باران به من دست می‌دهد، بسیار زیباست.
■ حال و هوایی که زمان ریزش قطره‌های باران دارم، بسیار زیباست.
شعرگردانی
شعر زیر را بخوانید، درک و دریافت خود را از آن، در جای مشخّص شده، بنویسید.
ایستاده ام،
ایستاده ای،
ایستاده ایم،
جنگلیم؛
تن به صندلی شدن نداده ایم.
