خودارزیابی
۱- شاعر برای سعادت و خوشبختی چه کارهایی را پیشنهاد میکند؟
۱) سحر خیز باش. ۲) با مادرت مهربانی کند و به او خدمت کن. ۳) سخنان پدرت را گوش کن. ۴) با ادب و تمیز باش. ۵) سخنان استادت را بیاموز ۶) راستگو باش. ۷) زندگانی ات را بیهوده نگذران.
۲- عبارتِ «جز راست نباید گفت؛ هر راست نشاید گفت»، با کدام قسمت شعر تناسب دارد؟ نشاید: شایسته نیست
زنهار مگو سخن به جز راست / هر چند تو را در آن ضررهاست
۳- برای پُربار کردن روزهای زندگی چه باید کرد؟
باید بیندیشی و هر روز کار سودمندی انجام دهی.
«روزی که در آن نکرده ای کار / آن روز ز عمر خویش مشمار»
دانش ادبی
شعری که خواندیم، سرشار از موعظه و پند و اندرز است. شاعران و نویسندگان همه ملّتها، سرودهها و نوشتههایی دارند که در آنها، راه بهتر زیستن و خوشبختی و سعادت را نشان میدهند. به این نوع سرودهها و نوشتهها ادبیات اندرزی یا تعلیمی میگویند. «بوستان» و «گلستان» سعدی، «مثنوی معنوی» مولوی و «کلیله و دمنه» از بهترین نمونههای ادبیات تعلیمی ایران به شمار میآیند.
گفت و گو
۱- پیامبر میفرماید:
«قولوا الحقّ وَ لَو عَلَی اَنْفُسِکُم: حق را بگویید؛ هرچند به زیانتان باشد.»
درباره ارتباط این سخن گهربار با متن درس، در گروه گفت وگو کنید.
با بیت پیش رو نزدیکی معنایی دارد: «زنهار مگو سخن به جز راست / هر چند تو را در آن ضررهاست»
ما همیشه باید راستگو باشیم؛ ولی گاهی راستگویی به زیان ماست. پیامبر و شعر هر دو به این اشاره میکنند که در صورت زیان هم باید راستگو باشیم و از دروغ بپرهیزیم.
۲- شعر «شوق مهدی» را با لحن مناسب در گروه بخوانید و شیوه خواندن آن را با خوانش متن این درس مقایسه کنید.
این شعر لحن غنایی دارد و درون مایه آن اندرزی و پندآمیز است.
فعالیت های نوشتاری
۱- در متن درس، شکل نوشتاری کدام واژهها با شکل گفتاری آنها متفاوت است؟ آنها را بنویسید.
– خواب، چون، تو، خویش
۲- بیتهای درس را که ردیف دارند، بنویسید و زیر قافیه آنها خط بکشید.
با مادر خویش مهربان باش / آماده خدمتش به جان باش
با چشم ادب نگر پدر را / از گفته او مپیچ سر را
چون با ادب و تمیز باشی / پیش همه کس عزیز باشی
۳- در مصراع زیر، متمّم و مفعول را مشخص کنید.
«زین گفته، سعادت تو جویم.»
– متمم: گفته / مفعول: سعادت
۴- بیت زیر که سروده نظامی است، با کدام قسمت درس ارتباط معنایی دارد؟
غافل منشین نه وقت بازی است / وقت هنر است و سرفرازی است
روزی که در آن نکرده ای کار / آن روز ز عمر خویش مشمار
در املای واژههای «جزء» و «جز» باید دقت کنیم؛ بخشی «جزء» به معنای «بخشی از کلّ چیزی» است و «جز» به معنای «مگر، غیر، الّا و …»
