کارگاه متن پژوهی
قلمرو زبانی
۱- با توجّه به متن درس، معنای واژههای زیر را بنویسید.
– مَعبَر (گذرگاه، محل عبور) / – ذلّه شدن (خسته شدن، اذیت شدن)
۲- شش واژه مهّم املایی از متن درس انتخاب کنید و به کمک آنها ترکیبهای وصفی یا اضافی بسازید.
۱- محوّطه: محوّطه باغ (ترکیب اضافی) / ۲- موضع: موضع دشمن (ترکیب اضافی)
۳- تعقیب: تعقیب سپاه (ترکیب اضافی) / ۴- تل: تلّ خاکی (ترکیب وصفی)
۵- اصرار: اصرار زیاد (ترکیب وصفی) / ۶- جثّه: جثّه کوچک (ترکیب وصفی)
۳- در بند پنجم، زمان فعلها را مشخّص کنید.
شد: ماضی ساده / فرونشست: ماضی ساده / آمدید: ماضی ساده / شناخته باشید: ماضی التزامی / کرد: ماضی ساده / از یاد نبردهاید: ماضی نقلی/ فشردیم: ماضی ساده / بوسیدیم: ماضی ساده
۴- برای کاربرد هر یک از ضمایر زیر، جملهای مناسب از متن درس بیابید؛ سپس مرجع ضمیرها را مشخص کنید.
– ضمیر پیوسته (متّصل): آخرین رمقهایشان را در آخرین فشنگهایشان میریختند و شلیک میکردند. ← مرجع ضمیر: رزمندگان
– ضمیر گسسته (جدا): من هم میتوانستم و میخواستم که چون دیگر بچّهها در گوشهای خودم را گم کنم. ← مرجع ضمیر: خود نویسنده
ضمیر: واژهای است که به جای اسم مینشیند و از بازآورد اسم جلوگیری میکند. ضمیرهای شخصی بر دو گونه اند: پیوسته، گسسته یا جدا.
ضمیرهای شخصی پیوسته: ﹷ م، ﹷ ت، ﹷ ش، ﹻ مان، ﹻ تان، ﹻ شان
ضمیرهای شخصی گسسته: من، تو، او، ما، شما، ایشان
قلمرو ادبی
۱- با توجّه به متن درس:
الف) دو «کنایه» بیابید و مفهوم هر یک را بنویسید.
دلم را گرم میکرد ← امیدوارم میکرد، ۲- بال درمیآورم ← خوشحال میشدم
ب) یک نمونه «حس آمیزی» مشخّص کنید.
۱- زمزمه لطیف و سبک، ۲- گرم حرف میزدید.
۲- فضا سازی، در کدام قسمت از متن درس، نقش مؤثری در پیشبرد داستان داشته است؟
در همان بند نخست درس، نویسنده با فضاسازی رابطه عاطفی خود را با آموزگار گذشته خویش نشان داده است و بازگفته که در داستان رخدادی تلخ پیش خواهد آمد؛ عبارتی همچون «پاهایم سست شده بود، قلبم میلرزید، عرق کرده بودم و …» بیانگر این فضاسازی است و نویسنده با این فضاسازی خواننده را با خود همراه میکند تا چشم به راه رویدادی ناگوار و در همان حال مهرآمیز باشد.
قلمرو فکری
۱- سرودههای زیر را از نظر محتوا بررسی کنید و درباره ارتباط هر یک از آنها با متن درس به اختصار توضیح دهید.
الف) کس چون تو طریق پاکبازی نگرفت / با زخم نشان سرفرازی نگرفت
زین پیش دلاورا، کسی چون تو شگفت / حیثیت مرگ را به بازی نگرفت! (سیّد حسن حسینی)
این رباعی به فداکاری و رزمندگان و جانباختگانی اشاره دارد که هیچگاه از مرگ نهراسیدند و به خاطر دفاع از وطن جان خود را فشاندند. این داستان نیز بیانگر آن است که شهیدان و جانبازان هیچگاه ترسی از مرگ نداشته اند؛ بلکه به استقبال آن هم رفتهاند. مرگ هدفدار برای ایشان بهتر از زندگی بی هدف بوده است.
قلمرو زبانی: پاک: تمام / پاک باز: کسی که همه چیزش را میبازد / نشان: مدال / حیثیت: آبرو / قلمرو ادبی: حیثیت کسی را به بازی گرفتن: کنایه از بی آبرو کردن
بازگردانی: هیچ کس مانند تو همه چیزش را در راه هدفش نداد. هیچ کس مانند تو زخمش نشان و مدال سربلندیاش نشد. ای دلاور، جای شگفتی است که کسی مانند تو آبروی مرگ را نبرد.
ب) برای وصفِ میدانهای پُرمین / برای وصفِ خال و زلفِ چین چین
نه در شیراز و نه در شهرِ گنجه / «نظامی» میشوم در «قصر شیرین» (علی سهامی)
در این سروده سراینده میگوید آنچه که برای من ارزش دارد توصیف میدان جنگ است نه وصف زیبایی ماهرویان و زلف و خال دلربایان. او میخواهد همچون «نظامی» سخنسرا باشد؛ امّا به جای توصیف زیبایی زیبارویان به توصیف دلاوریها و شجاعتهای رزمندگان بپردازد و شکوه ایشان را بنمایاند. در این نوشته نیز، نویسنده به گزارش و توصیف دلاوریها و فداکاریهای رزمندگان پرداخته است.
۲- سروده زیر با کدام قسمت از متن درس مناسبت دارد؟
هر سال چو نوبهار خرّم / بیدار شود ز خواب نوشین
تا باز کند به روی عالم / دیباچه خاطرات شیرین
از لاله دهد به سبزه زیور / ای دوست، مرا به خاطر آور! (محمّد تقی بهار)
قلمرو زبانی: خرّم : سرسبز / نوشین: شیرین؛ دلپسند / دیباچه: آغاز و مقدمه هر نوشته / زیور: زینت؛ آرایش؛ پیرایه / قلمرو زبانی: خاطرات شیرین: حس آمیزی / جانبخشی / از لاله دهد به سبزه زیور: تشبیه (گل های لاله مانند زیورهای سبزه اند.)
با بند پایانی درس که نویسنده میگوید: «و حالا دلخوشیام به این است که … گلدانتان را آب بدهم و خاطراتم را با شما مرور بکنم. هر روز چیزهای بیشتری از آن شب عزیز به یادم میآید. به همین زندهام آقا!»
