آموزه هشتم: وزن شعر پارسی

خودارزیابی آموزه ۸

۱- نام و نام خانوادگی خود را با خطّ عروضی بنویسید.

– سعید جعفری: سَعیدِ جَعفَری

۲- هجاهای بیت زیر را مشخّص کنید.

مروّت نباشد بر افتاده زور / بَرَد مرغ دون، دانه از پیش مور (سعدی)

قلمرو زبانی: مروّت: جوانمردی / دون: فرومایه / مور: مورچه بزرگ / قلمرو ادبی: افتاده: کنایه از شکست خورده و ناتوان / اسلوب معادله

بازگردانی: جوانمردی نیست که به انسان شکست خورده زور گفته شود. مرغ فرومایه از دهان مورچه دانه می رباید.

خط عروضی: مُرُووَت نَباشد بَرُفتادِ زور / بَرَد مُرغِ دون، دانِ از پیشِ مور

۳- واژه‌های زیر را با خطّ عروضی بنویسید و مرز هر کدام از واژه‌ها را که بیش از یک هجا دارد، مشخّص کنید.

رهایی، لانه، خویشتن شناسی، محبّت، دلنوازان، نیکو، خواهش، رهرو، بزرگراه، بنفشه، ملالت، التماس، خود، سفینه، چون، پشتوانه، مجموعه، روزنه، خواستن، مؤذّن، کاشته، راهوار.

رهایی ← رَهایی: رَ / ها / یی؛ ∪ ـ ـ   // لانه ← لانِ: لا / نِ؛ ـ U  // خویشتن شناسی ← خیشتَن شِناسی: خیش / تَن/ شِ / نا / سی؛  ـ U ـ U ـ ـ // محبّت ← مَحبّت: مَ / حَب / بَت؛  U ـ ـ // دلنوازان ← دلنوازان: دل / نَ / وا / زان؛ ـ U ـ  ـ // نیکو ← نیکو: نی / کو؛ ـ ـ // خواهش ← خاهش: خا / هِش؛ ـ ـ // رهرو ← رَهرو: رَه / رُوْ؛ ـ ـ // بزرگراه ← بُزُرگ راه: بُ / زُرگ / راه؛  U ـ U  ـ U  // بنفشه ← بَنَفشِ: بَ / نَفشِ؛  U ـ U  // ملالت ← ملالت: مَ / لا / لَت؛  U ـ  ـ // التماس ← اِلتِماس: اِل / تِ / ماس؛ ـ U ـ U // خود ← خُد؛ ـ // سفینه ← سفین: سَ/ فی/ نِ؛ U ـ U // چون ← چُن؛ ـ // پشتوانه ← پُشتواِنِ: پُشت / وا / نِ؛ ـ U ـ U  // مجموعه ← مَجموعِ: مَج / مو / عِ؛ ـ ـ U // روزنه ← رُوْزَن: رُوْ / زَ / نِ؛ ـ U U // خواستن ← خاستَن: خاس / تَن؛ ـ U ـ // مؤذّن ← مؤذّن: مُ / ؤَذ / ذِن؛ U ـ ـ // کاشته ← کاشت: کاشت؛  ـ U U // راهوار ← راهوار: راه / وار؛ ـ U ـ  U

۴- واژه‌های زیر را یک بار با حذف همزه و بار دیگر با همزه بخوانید و به خطّ عروضی بنویسید.

سرآمد، دل انگیز، جنگ آور، شب آهنگ، شیرافکن، دارآباد.

۵- ابیات زیر را درست بخوانید و با خطّ عروضی بنویسید. سپس مرز هجاها را مشخّص کنید و زیر هر هجا علامت آن را بگذارید.

با من بگو تا کیستی، مهری بگو، ماهی بگو / خوابی خیالی چیستی، اشکی بگو آهی بگو  (اوستا)

خط عروضی: با من بگو تا کیستی، مهری بگو، ماهی بگو / خابی خیالی چیستی، اشکی بگو آهی بگو 

با / مَن / بِ / گو / تا / کی / س/ تی / مِه / ری / بِ / گو / ما / هی/ بِ/ گو // (–U–/-U–/-U–/-U-)

خا / بی / خِ / یا / لی / چی / س / تی / اَش / کی / بِ / گو / آ / هی / بِ / گو // (–U–/-U–/-U–/-U-)

بازگردانی: به من بگو چه کسی هستی؟ خورشیدی یا ماه؟ خوابی یا خیال، اشکی یا آه؟

بر سر آنم که گر ز دست برآید / دست به کاری زنم که غصّه سرآید  (حافظ)

خط عروضی: بَر سَرِ آنَم کِ گَر زِ دَست بَرایَد / دَست بِ کاری زَنَم کِ غُصصِ سَرایَد 

بر / س / ر / آ / نم / ک / گر / ز / دست / ب / را / ید // (-UU-/U-U-/-UU-/-)

دست / ب / کا / ری / ز / نم / ک / غص / ص / س / را / ید // (-UU-/U-U-/-UU-/-)

قلمرو زبانی: سر: پایان / قلمرو ادبی: سر: مجاز از قصد / کنایه: از دست برآمدن، دست به کاری زدن

بازگردانی: قصد دارم که اگر از دستم برآید، اقدام به کاری کنم که غم و قصه ام به پایان برسد.

۶- تقطیع هجایی ابیات زیر را انجام دهید.

کی رفته ای ز دل که تمنّا کنم تو را؟ / کی بوده ای نهفته که پیدا کنم تو را؟  (فروغی بسطامی)

کی / رَف / تِ / ای / زِ / دِل / کِ / تَ / مَن / نا / کُ / نَم / تُ / را (– – U-/U- -U/U-U-/U -)

کی / بو / دِ / ای / نَ / هُف / تِ / کِ / پِی / دا / کُ / نَم / تُ / را (– – U-/U- -U/U-U-/U -)

قلمرو زبانی: تمنّا: آرزو / نهفته: پنهان / قلمرو ادبی: ردیف: کنم تو را / پرسش انکاری

بازگردانی: کی از دل من رفته ای که تو [خدا] را آرزو کنم؟ کی پنهان بوده ای که تو را بجویم و پیدا کنم؟

آینه ار نقش تو بنمود راست / خود شکن، آیینه شکستن خطاست  (نظامی)

آ / ی / نِ / اَر / نَق / شِ / تُ / بِن / مود / راست  (–U-/-UU-/-UU-)

خُد / شِ / کَ / نا / یی / نِ / شِ / کَس / تَن / خَ / طاست  (–U-/-UU-/-UU-)

قلمرو زبانی: ار: اگر / نمودن: نشان دادن / راست: دقیق / قلمرو ادبی: وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن / موازنه

بازگردانی: اگر آینه چهره تو را درست و دقیق نشان داد، خودت را بشکن. آیینه شکستن درست نیست.

اگر کاری کنی مزدی ستانی / چو بیکاری، یقین بی مزد مانی  (ناصر خسرو)

ءَ / گر / کا / ری / کُ / نی / مُز / دی / سِ / تا / نی  (U/- – -U/- – – U- -)

چُ / بی / کا / ری / یَ / قین / بی / مُزد / ما / نی (U/- – -U/- – -U- -)

قلمرو زبانی: ستاندن: گرفتن / مزد: دستمزد، حقوق

بازگردانی: اگر کاری انجام دهی مزد دریافت می کنی؛ ولی اگر کار نکنی یقینا بدون مزد می مانی.

۷- با توجّه به علامت هجاها، کدام واژه‌ها با حذف همزه، تلفّظ شده اند؟

بادآورده: ـ ـ ـ U (حذف همزه) / پلنگ افکن: U ـ U ـ ـ (بدون حذف همزه) / دانش آموز: ـ ـ ـ ـ  U(بدون حذف همزه) / گل اندام: ـ ـ ـ  U(بدون حذف همزه) / پیام آور: U ـ ـ ـ (حذف همزه) / خوش اندام: U ــ U(حذف همزه) / کارآزموده: ــ U ـ U (حذف همزه)

وزن های پر کاربرد فارسی (همسان تک پایه ای)

وزن واژه یا پایه آوایی

پی دی اف درس هشتم علوم و فنون ادبی دهم (وزن شعر فارسی)