نگارش پایه نهم

فهرست

شبکه تلگرامی: JS_ir@

اینستاگرام: jafari.saeed.ir

نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات

https://www.aparat.com/jafarisaeed

نشانی فیلمهای سعید جعفری در یوتیوپ

https://www.youtube.com/channel/UCPkVieooDMyUMH3t58r0KXw

تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲

پیشگفتار

سخنی با دبیران ارجمند

نوشتن در دنیای امروز، یکی از مهارتهای بهتر زیستن است. از دید ما، توانایی بیان مقصود در قالب نوشته، نیاز اولیه زندگی اجتماعی و مؤثّرترین راه ارتباطی در فضای رسانه‌های نوپدید است.

نوشتن، در پهنه یادگیری، بعد از آشنایی با الفبا و مهارت در خواندن، آغاز می‌شود. به همین سبب، مهارت نوشتن را نتیجه و محصول خواندن می‌دانیم.

هر کتاب، در حقیقت، تجربه ای از نوشتن را با خود به همراه دارد. ِ خواندن دقیق کتابهای مناسب می‌تواند سرمشق درست‌اندیشی و آسان‌نویسی باشد. کتابخوانی یکی از شگردها و شیوه‌های مناسب برای رشد اندیشه و افزودن بر توانایی‌های ذهن و زبان است. نویسنده نیز با خواندن، اندیشیدن و نوشتن، به آفرینش نوباوه فکری خود دست مییابد. به بیان دی ِ گر، نوشتن، فرزند خواندن است. هرچه بیشتر بخوانیم، تواناییهای ذهن ما بیشتر نیرو می ِ گیرد وکار نوشتن برای ما آسانتر میشود.

سخن دیگر اینکه، خواست ما از خواندن تنها روخوانی متن نوشته‌ها نیست. از دید ما، هر چیزی که ذهن را به درنگ وادارد و فکر را به کار اندازد متن است و قابل خواندن و اندیشیدن است. به راستی، هر یک از رویدادها متنی است که ذهن ما را به خوانش و تفسیر فرامی‌خواند. هر تصویر و نگارۀ نقاشی و نگارگری یک متن است. هنگامی که موضوع نگارش ما یک تصویر، نقاشی یا یک صحنه از رویدادهای اجتماعی باشد، مانند یک نوشته یا داستان، نخست بر همه اجزا و نقش‌ها و رنگها و پیکره آن خیره می‌شویم؛ سپس درباره نقش عناصر آن، گفت وگو و تأمل می‌کنیم و آنچه به ذهنمان می‌آید می‌نویسیم.

در آموزش محتوای این کتاب، تأکید بر بهره گیری از روش‌های فعال و تقویت روحیه مشارکت پذیری دانش‌آموزان است. گفت وگو، بحث و بازاندیشی، مطالعه و کتابخوانی، رایزنی و مشورت، بازسازی و بازپروری فکر، شیوه‌هایی مناسب برای رسیدن به ذهن چالاک و زایا، و نقد و تحلیل مؤثر در هنگام نوشتن است. به کارگیری روشهایی چون زایش و برخورد اندیشه‌ها (روشن‌سازی طرز تلقی)، بارش فکری، نوآفرینی (بدیعه پردازی) و حل مسئله، در این درس، اثربخش و کارا خواهد بود.

یادآور می‌شویم که بنیاد نوشتن و تولید متن، فعالیتی فردی است؛ اما مراحل پیش از نوشتن و پس از نوشتن، بهتر است جمعی و گروهی باشد. بنابراین، فرایندی سه مرحله ای پیش رو داریم:

الف) پیش از نوشتن                           ب) نوشتن                                           پ) پس از نوشتن

مرحله نخست، فرصت سازی برای هماندیشی، زایش ذهن و بارش فکری گروه‌های دانش‌آموزی است. گفت وگو درباره موضوع، تبادل اطّلاعات، طراحی نقشه ذهنی و… همه در این مرحله انجام می‌گیرد. مرحله دوم، زمان تولید نوشته است. هر کس به سراغ دفتر و قلم خود می‌رود و با توجه به خوانده‌ها و اندوخته‌های پیشین و نقشه ذهنی طراحی شده، نوشتن را آغاز می‌کند. مرحله سوم، هنگام بازبینی و ویرایش است. این کار هم می‌تواند با مشارکت گروهی و با همفکری انجام گیرد.

محتوای این کتاب در هشت درس سازماندهی شده است. با توجه به زمان اختصاص یافته، میزان تقریبی ساعت آموزشی مؤثر حدود ۲۴ جلسه در سال است؛ بنابراین، پیشنهاد می‌شود فرایند یاددهی ـ یادگیری هر درس این کتاب در سه جلسه (آموزش، تمرین و نگارش، بررسی و نقد برای تثبیت یادگیری) طراحی و تنظیم شود.

آنچه درباره ارزشیابی از آموزه‌های این کتاب باید یادآور شویم این است که رویکرد برنامه و محتوای آن، «رویکرد مهارتی» است؛ یعنی توانایی نوشتن مهارتی است که در پی آموزش، تمرین، تکرار و نوشتار کسب می‌شود. از اینرو، این درس کاملا ورزیدنی و عملی است .دانستنی‌های حفظی این کتاب بسیار اندک و ناچیز است. دانش‌آموزان باید در کلاس، فرصت نوشتن و بازنویسی و نقد نوشته‌های یکدیگر را پیدا کنند. جز این راهی نیست. یکی از دلایل اصلی کم‌ بودن حجم و تعداد درس‌ها همین است. کمتر حرف بزنیم و بیشتر به نوشتن فرصت بدهیم. در هر درس، سنجه‌ها و معیارهایی را برشمرده ایم که لازم است در نوشته های دانش‌آموزان و ارزیابی از آنها مورد توجه قرار گیرد.

هدف اصلی این کتاب ایجاد نظم ذهنی در یادگیرندگان است. اگر ذهن سامانی نظاممند پیدا کند، گفتار و نوشتار هم منظم خواهد شد. شناخت ساختمان و چارچوب نوشته از گامهای بنیادین در دستیابی به این هدف به شمار می آید.

در پی هر درس، همچون کتاب آموزش مهارت‌های نوشتاری پایه هفتم و هشتم، تمرینهای نوشتنی با عنوان «فعالیتهای نگارشی»، «درستنویسی» و «تصویرنویسی» یا «حکایت نگاری» و «مثَل نویسی»، سازمان دهی شده است.

«فعالیتهای نگارشی» با نظمی علمی و منطقی آموزشی به دنبال هم آمده اند؛ شماره یک با هدف تقویت توانایی تشخیص، شماره دو با هدف پرورش توانایی نوشتن و تولید دانش آموزان، و شماره سه با هدف تقویت توانایی بررسی متن، تحلیل و نقدنویسی طراحی شده است.

»درست نویسی«، با هدف آموزش هنجارهای نوشتن و آشنایی با کاربرد درست واژگان در نوشتار معیار، در ساختار کتاب گنجانده شده است.

«تصویرنویسی» یعنی نوشتن درباره اجزا و عناصر تصویر. لازمه خوب نوشتن در این بخش دقت در نگاره و بررسی و خوانش و درک عناصر بصری است. در حقیقت، هر تصویر انگیزه ای بسیار نیکو برای نوشتن است. از هر تصویر، موضوع‌های فراوانی را می‌توان برگزید و درباره اش نوشت. مهم نیست که کدام بخش از تصویر را موضوع نوشتن قرار می‌دهیم، آنچه در این کار ارزش دارد، چگونگی بیان و درک و تفسیر ما از تصویر و قدرت پرورش موضوع است.

«حکایت نگاری» بخشی دیگر از فعالیت‌های نوشتاری است که تأکید بر بازنویسی به زبان ساده و ساده نویسی است.

«مثَل نویسی»، تمرینی برای بازآفرینی و گسترش مثل است. در مثل نویسی، دانش آموزان با افزودن شاخ و برگ به اصل مثل، نوشته جدیدی را خلق می‌کنند.

حکایت و ضرب المثل در بارورسازی ذهن و زبان و پرورش حافظه و تقویت خوب سخن گفتن و زیبا نوشتن، بسیار مؤثر است. مایه های طنز نهفته در برخی از حکایت‌ها و ضرب المثلها طراوتی ویژهِ به فضای ذهن اهل زبان می‌بخشد و نشاطی تازه بدان می‌افزاید که در خلاقیت و نوآفرینی، بسیار نقشمند و اثرگذار است. ضرب المثل‌ها در افزایش توان سخنوری و قدرت نویسندگی، کارمایه و نیروی شگرفی دارند.

یکی از ویژگیهای این کتاب در بخش تدوین، گزینش و سازماندهی محتوا، آوردن نمونه‌های فراوان از نویسندگان ایران و ادبیات جهان است. این کار، افزون بر آشنایی خوانندگان با نویسندگان و آثارشان، آنها را به طور عملی با شیوه‌های گوناگون نوشتن نیز آشنا می‌سازد. این نمونه‌های برگزیده از بی‌شمار آثار، گلچینی رنگارنگ از سرمشق مهارت نوشتن هستند. نمونه متنهایی که بینشان هستند، از قلم مؤلّفان این کتاب، تراویده‌اند.

به منظور تسهیل، تحکیم و غنی‌سازی آموزش و یادگیری در ابتدای هر درس رمزینه هایی قرار دارد که دانش‌آموزان با اسکن کردن آنها از محتوای آموزشی آن بهره‌مند می‌شوند.

سخنی با دانش آموزان عزیز

دنیای امروز، دنیای گوناگونی رسانه‌ها و هجوم گسترده پیامهاست. در هر دقیقه، پیامهای بیشماری دریافت و روانه می کنیم. پیام ما در یک چشم به همزدن، به دورترین نقاط جهان می‌رسد و منتشر می‌شود. در چنین جهانی ما هم باید درست بیندیشیم و خود را به ابزارهای زیستن در آن، مجهز کنیم.

یکی از ابزارهای مؤثّر زیستن در جهان امروز، مهارت «نوشتن» است. کسانی که حرفی برای گفتن دارند و می‌توانند بنویسند، افکار خود را به راحتی با مردم جهان به اشتراک می‌گذارند و سخنان خود را به گوش آنها می‌رسانند. دیگر لازم نیست برای یافتن خواننده و انتشار نوشته‌ها به دنبال ناشری بگردیم. پشت میز رایانه می‌نشینیم و در صفحه شخصی خود می‌نویسیم و خوانندگان از سراسر جهان، نوشته‌های ما را می‌خوانند و درباره آن نظر می‌دهند.

دو سال است که با کتاب «مهارتهای نوشتاری»، آموزش می‌بینیم تا روشهای نوشتن را بیاموزیم؛ برای حضور مؤثّرتر در جهان امروز آماده شویم و در تبادل اطلاعات، سهمی داشته باشیم.

در پایه هفتم، «نقشه ذهنی نوشتن» را فرا گرفتیم و با طبقه بندی موضوع، بندنویسی، طرح‌ریزی نوشته و … به یک نظم ذهنی دست یافتیم. در پایه هشتم، با بهره‌گیری از حواس، «راه‌های پرورش فکر» را آموختیم و از روش مقایسه کردن، جایگزین کردن و دگرگونه دیدن، برای بهتر نوشتن، سود بردیم.

درسهای این کتاب، روش‌های چگونه نوشتن را به ما می‌آموزند. در کتاب مهارتهای نوشتاری نهم، با کاربرد واژه‌ها در نوشتن آشنا می‌شویم؛ می‌آموزیم نوشته خود را با چه زبانی بنویسیم، با تغییر رنگ و فضا، به نوشته خود تنوع ببخشیم، چگونه نوشته خود را آغاز کنیم و به پایان ببریم و برایش نام نکیویی برگزینیم.

همچنین با قالبهای نوشتاری آشنا می‌شویم؛ روش وسعت بخشیدن به نوشته را فرامی‌گیریم و چگونگی ویرایش و پالایش نوشته را عملا یاد می‌گیریم.

یادمان باشد، فقط با فراگرفتن اصول نوشتن، نویسنده نخواهیم شد. آنچه سبب موفقیت در کار نوشتن خواهد شد، انگیزه و پشتکار ماست. با خواندن کتابهای خوب، ثبت خاطرات روزانه، تشیکل گروه‌های نویسندگی و … کار نوشتن را فراتر از کتاب درسی، دنبال کنیم تا مزه دلچسب و گوارای نوشتن را بچشیم و نوشتن بخشی از برنامه زندگیمان شود.

دوستان عزیز، یکی از نکیوترین راهها برای مهارت یافتن در خوب سخن گفتن و خوبنوشتن، گوش دادن به سخنرانی‌های بزرگان، استادان و مطالعه کتابهای مناسب است. بنابراین، لازم است در برنامه‌های روزانه و هفتگی، بخشی از زمان را به این دو کار مهم، اختصاص دهیم.

گروه زبان و ادب فارسی

دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطۀ نظری