نگارش پایه هفتم

فهرست

شبکه تلگرامی: JS_ir@

اینستاگرام: jafari.saeed.ir

نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات

https://www.aparat.com/jafarisaeed

نشانی فیلمهای سعید جعفری در یوتیوپ

https://www.youtube.com/channel/UCPkVieooDMyUMH3t58r0KXw

تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲

دیباچه

سخنی با دبیران ارجمند

نوشتن در دنیای امروز، یکی از مهارتهای بهتر زیستن و از توانایی‌های زبانی است که در کنار سه مهارت دیگر (گوش‌دادن، سخن‌گفتن و خواندن) می‌آید. گوش دادن و حرف زدن را از کودکی به طور تدریجی و طبیعی فرامی‌گیریم؛ خواندن را پس از حضور در مدرسه و آموزش و تمرین و تکرار، می‌آموزیم؛ اما نوشتن بعد از آشنایی با الفبا آغاز می‌شود. به همین سبب، مهارت نوشتن را نتیجه و محصول خواندن می‌دانیم.

از دید صاحب نظران، توانایی بیان مقصود در قالب نوشته نیاز اولیه زندگی اجتماعی و مؤثرترین راه ارتباطی در جهان امروز و فضای رسانه‌های نوپدید است. این برنامه در پی پرورش چنین رویکردی در فضای آموزش عمومی است و پس از سالها، اکنون با مطالعه تاریخ آموزشی گذشته و تجربه‌های جهانی در قلمرو آموزش نوشتن، محتوایی کاملا ساختمند و علمی را پیش رو نهاده است.

هر کتاب، در حقیقت، تجربه ای از نوشتن را با خود به همراه دارد. ِ خواندن دقیق کتابهای مناسب می‌تواند سرمشق درست‌اندیشی و آسان‌نویسی باشد. کتابخوانی یکی از شگردها و شیوه‌های مناسب برای رشد اندیشه و افزودن بر توانایی‌های ذهن و زبان در نوشتن است. اگر کشاورز با کاشت و داشت به کشت خود یاری می‌رساند، نویسنده هم با خواندن، اندیشیدن و نوشتن به آفرینش نوباوه فکری خود دست می‌یابد؛ یعنی نوشتن فرزند خواندن است. هر چه بیشتر بخوانیم، توانایی‌های ذهن ما بیشتر نیرو می‌گیرد و کار نوشتن برای ما آسان‌تر می‌شود. خواندن یکی از مهارت‌های اساسی تقویت و توسعۀ ذهن است. ذهن آدم بی مطالعه به سرزمین بی‌حاصلی می‌ماند که در آن گیاهی سبز نمی‌شود.

سخن دیگر اینکه، خواست ما از خواندن تنها روخوانی متن نوشته‌ها نیست. از دید ما، هر چیزی که ذهن را به درنگ وادارد و فکر را به کار اندازد متن است و قابل خواندن و اندیشیدن است. به راستی، هر یک از رویدادها متنی است که ذهن ما را به خوانش و تفسیر فرامی‌خواند. هر تصویر و نگارۀ نقاشی و نگارگری یک متن است. هنگامی که موضوع نگارش ما یک تصویر، نقاشی یا یک صحنه از رویدادهای اجتماعی باشد، مانند یک نوشته یا داستان، نخست بر همه اجزا و نقش‌ها و رنگها و پیکره آن خیره می‌شویم؛ سپس درباره نقش عناصر آن، گفت وگو و تأمل می‌کنیم و آنچه به ذهنمان می‌آید می‌نویسیم.

در آموزش محتوای این کتاب، تأکید بر بهره گیری از روش‌های فعال و تقویت روحیه مشارکت پذیری دانش‌آموزان است. گفت وگو، بحث و بازاندیشی، مطالعه و کتابخوانی، رایزنی و مشورت، بازسازی و بازپروری فکر، شیوه‌هایی مناسب برای رسیدن به ذهن چالاک و زایا، و نقد و تحلیل مؤثر در هنگام نوشتن است. به کارگیری روشهایی چون زایش و برخورد اندیشه‌ها (روشن‌سازی طرز تلقی)، بارش فکری، نوآفرینی (بدیعه پردازی) و حل مسئله، در این درس، اثربخش و کارا خواهد بود.

محتوای این کتاب در هشت درس سازماندهی شده است. با توجه به زمان اختصاص یافته، میزان تقریبی ساعت آموزشی مؤثر حدود ۲۴ جلسه در سال است؛ بنابراین، پیشنهاد می‌شود فرایند یاددهی ـ یادگیری هر درس این کتاب در سه جلسه (آموزش، تمرین و نگارش، بررسی و نقد برای تثبیت یادگیری) طراحی و تنظیم شود.

آنچه درباره ارزشیابی از آموزه‌های این کتاب باید یادآور شویم این است که رویکرد برنامه و محتوای آن، «رویکرد مهارتی» است؛ یعنی توانایی نوشتن مهارتی است که در پی آموزش، تمرین، تکرار و نوشتار کسب می‌شود. از اینرو، این درس کاملا ورزیدنی و عملی است .دانستنی‌های حفظی این کتاب بسیار اندک و ناچیز است. دانش‌آموزان باید در کلاس، فرصت نوشتن و بازنویسی و نقد نوشته‌های یکدیگر را پیدا کنند. جز این راهی نیست. یکی از دلایل اصلی کم بودن حجم و تعداد درسها همین است. کمتر حرف بزنیم و بیشتر به نوشتن فرصت بدهیم. در هر درس، سنجه‌ها و معیارهایی را برشمرده ایم که لازم است در نوشته های دانش‌آموزان و ارزیابی از آنها مورد توجه قرار گیرد.

هدف اصلی این کتاب ایجاد نظم ذهنی در یادگیرندگان است. اگر ذهن سامانی نظاممند پیدا کند، گفتار و نوشتار هم منظم خواهد شد. شناخت ساختمان و چارچوب نوشته از گامهای بنیانی در شکل دادن به ذهن هنگام نوشتن است. ازاینرو، در این کتاب، همه تلاش ما این بوده است که طبقه بندی و نظم ذهن را به خواننده یادآور شویم.

هر کس که قصد نوشتن دارد، پیش از نوشتن درباره موضوع، باید نقشه آن را در ذهن طراحی کند و بهتر است مراحل و گام‌های آن را پیش بینی کند و حتی روی کاغذ بنویسد. بنابراین، دبیران گرامی در آموزش، بر این مسئله تأکید کنند و از دانش‌آموزان نیز نقشه ذهنی و مراحل تدوین نوشته را بخواهند.

برای نوشتن، نخست از نقشه ذهنی سخن گفته ایم و سپس برای ساده‌سازی آموزش و یادگیری نوشتن، چارچوب‌ها و روش‌هایی تدوین کرده ایم. در پی هر درس این کتاب، تمرینهای نوشتاری در سه بخش با عنوان «فعالیتهای نگارشی»، «درستنویسی» و «تصویرنویسی» یا «حکایت نگاری» و «مثَل نویسی»، سازمان دهی شده است.

«فعالیتهای نگارشی» با نظمی علمی و منطقی آموزشی به دنبال هم آمده اند؛ شماره یک با هدف تقویت توانایی تشخیص، شماره دو با هدف پرورش توانایی نوشتن و تولید دانش آموزان، و شماره سه با هدف تقویت توانایی بررسی متن، تحلیل و نقدنویسی طراحی شده است.

بخش «درست نویسی»، با هدف آموزش هنجارهای نوشتن و آشنایی با کاربرد درست واژگان در نوشتار معیار، در ساختار کتاب گنجانده شده است. پس از یادگیری این نکات، طبیعی است که به هنگام نوشتن، این هنجارها را رعایت کنیم.

«تصویرنویسی» یعنی نوشتن درباره اجزا و عناصر دیداری در تصویر. لازمه خوب نوشتن در این بخش دقت در نگاره و بررسی و خوانش و درک عناصر بصری است. در حقیقت، هر تصویر انگیزه ای بسیار نیکو برای نوشتن است. از هر تصویر، موضوع‌های فراوانی را می‌توان برگزید و درباره اش نوشت. مهم نیست که کدام بخش از تصویر را موضوع نوشتن قرار می‌دهید، آنچه در این کار ارزش دارد، چگونگی بیان و درک و تفسیر ما از تصویر و قدرت پرورش موضوع است. اگر خوب دیدن را به خوب اندیشیدن پیوند بزنیم و فرصتی برای تفکر ایجاد کنیم، عمل نوشتن برای ما آسان‌تر میشود.

«حکایت نگاری» بخشی دیگر از فعالیت‌های نوشتاری است که بر بازنویسی و گسترش متن به زبان ساده تأکید دارد.

«مثَل نویسی» گونه ای دیگر از کارهای نوشتنی است که «مثَل» را انگیزه ای برای خلق، تولید و آفرینش متنی جدید قرار می‌دهد. مثل نویسی، در حقیقت، شیوه ای از بازآفرینی است. حکایت و ضرب المثل در بارورسازی ذهن و زبان و پرورش حافظه و تقویت خوب سخن گفتن و زیبا نوشتن، بسیار مؤثر است. مایه های طنز نهفته در برخی از حکایت‌ها و ضرب المثلها طراوتی ویژهِ به فضای ذهن اهل زبان می‌بخشد و نشاطی تازه بدان می‌افزاید که در خلاقیت و نوآفرینی، بسیار نقشمند و اثرگذار است. ضرب المثل‌ها در افزایش توان سخنوری و قدرت نویسندگی، کارمایه و نیروی شگرفی دارند.

در بخش تدوین و سازماندهی محتوا، سعی شده است نمونه‌های مناسبی از نویسندگان ایرانی و ادبیات جهان گزینش شود تا به کمک این متنها، هم اصول و ساختار نوشتن را آموزش دهیم و هم الگویی از نوشتن پیش روی خوانندگان بگذاریم. در این میان، متن‌هایی که بینشان هستند، از قلم مؤلفان این کتاب تراویده اند.

همچنین به منظور تسهیل، تحکیم و غنی‌سازی آموزش و یادگیری در ابتدای هر درس رمزینه هایی قرار دارد که دانش‌آموزان با اسکن کردن آنها از محتوای آموزشی آن بهرهمند می‌شوند.

توجه: صفحه‌های خالی که برای نوشتن طراحی شده، جنبۀ نمادسازی دارد. بهتر است دانش آموزان برای نوشتن فعالیت‌های نگارشی، از ابتدای سال تحصیلی، دفتر ویژۀ نگارش داشته باشند تا شما همکاران گرامی بتوانید فرایند آموزش و یادگیری را، بر پایۀ آثار آنها، ارزشیابی کنید و دانش‌آموزان هم از این دفتر به عنوان خاطرات خوش لحظه‌های نوشتن مراقبت کنند.

سخنی با دانش آموزان عزیز

نوشتن یکی از لذتهای ماندگار است. با نوشتن می‌توانیم حرف دلمان را به زبان آوریم، عواطف و احساسات خود را آشکار کنیم و دانش و تجربیاتمان را برای دیگران و نسلهای آینده به یادگار بگذاریم.

لذت نوشتن زمانی بیشتر می‌شود که دیگران نوشته‌های ما را بخوانند و بپسندند و از آن به نیکی یاد کنند. خوانندگان آگاه و کتاب شناس معمولا سراغ نوشته‌های صمیمی، ساده و دلنشین می‌روند؛ نوشته‌هایی که شوق خواندن را در خواننده برانگیزاند.

ممکن است این پرسش به ذهن شما بیاید که آیا نویسندگی نبوغ و استعدادی مادرزاد است یا مهارتی قابل آموزش و یادگیری است؟

بیگمان، نویسندگان بزرگ هم اصول نوشتن را مادرزادی نیاموخته اند و نویسنده به دنیا نیامده اند؛ آنها هم در آغاز، توانایی خوب نوشتن را نداشتند ولی کمکم با خواندن بسیار، فراگیری اصول نوشتن، تمرین و تکرار به یک چارچوب و نظم فکری رسیده اند و مهارت نوشتن را یادگرفته اند. شما هم اگر اصول و چارچوب درست نوشتن را یاد بگیرید و کتابخوانی را یکی از برنامه‌های ثابت زندگی خود قرار دهید، می‌توانید یکی از نویسندگان خوش‌قلم و آینده ساز میهن عزیزمان، ایران، باشید. خواستن توانستن است؛ پس با توکل به لطف پروردگار مهربان، از هماکنون، با خواندن این کتاب، کار را آغاز کنید. برای خود دفتر یادداشتی فراهم کنید و هر روز به آن سری بزنید و سعی کنید حتی به اندازه یکی جمله هم که شده، از مشاهدات و اتفاقات آن روز بنویسید.

تمرین کنید و به خود عادت بدهید که هر چه می‌خواهید بگویید، نخست، همان را در دفترتان بنویسید و کوشش کنید همانگونه که سخن می‌گویید بنویسید. نگذارید بین شیوه فکرکردن، سخن گفتن و نوشتن شما فاصله و تفاوتی پیدا شود. شاید برجسته ترین فرقی که میان حرف زدن و نوشتن هست و در موقع نوشتن باید آن را اصلاح کنید، این است که جای کلمات در نوشتن و کاربرد برخی از واژه‌ها، مثل فعل، با حالت سخن گفتن، یک سان نیست و البته این هم کار آسانی است و اگر خودتان چند جمله از حرف‌های خود را به همان شکل گفتار بنویسید و بعد بخواهید آن را به نوشته معیار زبان رسمی تبدیل کنید، به این تفاوت، بیشتر پی خواهید برد. در آن صورت، اولین خواننده و شنونده حرف‌هایتان خود شما خواهید بود و پیش از اینکه دیگران به نوشته شما خرده بگیرند، خودتان آن را بازخوانی و اصلاح خواهید کرد. هر چه بیشتر بخوانیم و بنویسیم و دیگر بار، بخوانیم و بنویسیم؛ یعنی بازخوانی و بازنویسی کنیم، آسانتر به توانایی و مهارت در نوشتن دست می یابیم «کار نیکوکردن از پُرکردن است».

امیدواریم با فراگیری این چارچوب‌ها، به کمک دبیر محترم خود، بتوانید نوشتن روشمند را فرابگیرید، البته پشتکار در مطالعه کتابهای خوب و تلاش و تمرین بیشتر نوشتن بهترین پیشنهاد برای پیشرفت است.

گروه زبان و ادب فارسی

دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطۀ نظری