نگارش پایه هشتم

فهرست

شبکه تلگرامی: JS_ir@

اینستاگرام: jafari.saeed.ir

نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات

https://www.aparat.com/jafarisaeed

نشانی فیلمهای سعید جعفری در یوتیوپ

https://www.youtube.com/channel/UCPkVieooDMyUMH3t58r0KXw

تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲

دیباچه

سخنی با دبیران ارجمند

نوشتن ز گفتن مهم تر شناس / به گاه نوشتن، به جای آر هوش (مسعود سعد)

نوشتن در دنیای امروز، یکی از مهارتهای بهتر زیستن و از توانایی‌های زبانی است که در کنار سه مهارت دیگر (گوش‌دادن، سخن‌گفتن و خواندن) می‌آید. گوش دادن و حرف زدن را از کودکی به طور تدریجی و طبیعی فرامی‌گیریم؛ خواندن را پس از حضور در مدرسه و آموزش و تمرین و تکرار، می‌آموزیم؛ اما نوشتن بعد از آشنایی با الفبا آغاز می‌شود. به همین سبب، مهارت نوشتن را نتیجه و محصول خواندن می‌دانیم.

از دید صاحب نظران، توانایی بیان مقصود در قالب نوشته نیاز اولیه زندگی اجتماعی و مؤثرترین راه ارتباطی در جهان امروز و فضای رسانه‌های نوپدید است. این برنامه در پی پرورش چنین رویکردی در فضای آموزش عمومی است و پس از سالها، اکنون با مطالعه تاریخ آموزشی گذشته و تجربه‌های جهانی در قلمرو آموزش نوشتن، محتوایی کاملا ساختمند و علمی را پیش رو نهاده است.

برای اینکه مهارت نویسندگی ما خوب تقویت شود لازم است به گام‌های زیر توجه کنیم:

◄ تماشای پدیده‌ها (جهان پیرامون را به خوبی مطالعه و مشاهده کنیم).؛

◄ درنگ و تأمل در شنیده‌ها (خوب به سخنان دیگران گوش بدهیم).؛

◄ پرورش حس بویایی (نسبت به دل‌انگیزی و ناخوشی بوها به قوه خیال خود اجازه پرواز بدهیم).؛

◄ تقویت حس لامسه (چشم حس خود را نسبت به آنچه شناسایی و درک می کند حساس کنیم و فرصت خلق و تصویرسازی به آن بدهیم).؛

◄ پرورش حس چشایی یا ذائقه (درک مزه و حس وحالی که از راه چشیدن در ما پدید می‌آید فرصت بسیار مناسبی برای تقویت تخیل است.)؛

◄ پس از همه اینها، مهمترین کار تأمل و تفکر درباره دیده‌ها و پدیده هاست؛

و این پرسش که «چرا چنین است؟»

این شش قدم الفبا و پیش درآمد کسب مهارت در نوشتن است. اگر تاکنون در نوشتن به توانایی لازم نرسیده ایم، باید در تقویت گام‌های یادشده بیشتر تلاش کنیم و بخوانیم. فرصتهای تفکر را افزایش دهیم و در خوانده‌ها، دیده‌ها، شنیده‌ها و دریافت‌ها بیشتر بیندیشیم و بر زمان بحث و گفت وگو در آن زمینه‌ها بیفزاییم.

در آموزش محتوای این کتاب، تأکید بر بهره گیری از روش‌های فعال و تقویت روحیه مشارکت پذیری دانش‌آموزان است. گفت وگو، بحث و بازاندیشی، مطالعه و کتابخوانی، رایزنی و مشورت، بازسازی و بازپروری فکر، شیوه‌هایی مناسب برای رسیدن به ذهن چالاک و زایا، و نقد و تحلیل مؤثر در هنگام نوشتن است. به کارگیری روشهایی چون زایش و برخورد اندیشه‌ها (روشن‌سازی طرز تلقی)، بارش فکری، نوآفرینی (بدیعه پردازی) و حل مسئله، در این درس، اثربخش و کارا خواهد بود.

آنچه درباره ارزش‌یابی از آموزه‌های این کتاب باید یادآور شویم این است که رویکرد برنامه و محتوای آن، «رویکرد مهارتی» است؛ یعنی توانایی نوشتن مهارتی است که در پی آموزش، تمرین، تکرار و نوشتار کسب می‌شود. از اینرو، این درس کاملا ورزیدنی و عملی است .دانستنی‌های حفظی این کتاب بسیار اندک و ناچیز است. از کشاندن آموزش کتاب به سمت مباحث دانشی و حفظ کردنی پرهیز شود. دانش‌آموزان باید در کلاس، فرصت نوشتن و بازنویسی و نقد نوشته‌های یکدیگر را تجربه کنند. مناسب ترین راه همین است. یکی از دلایل اصلی کاهش حجم و تعداد درسها ایجاد فرصت ببیشتر برای تجربه های یادگیری است. کمتر حرف بزنیم و بیشتر به دانش آموزان برای نوشتن فرصت بدهیم.

در هر درس، سنجه‌ها و معیارهایی را برشمرده ایم که لازم است در نوشته های دانش‌آموزان و ارزیابی از آنها مورد توجه قرار گیرد.

هدف اصلی این کتاب پویایی فکر و پرورش ذهن است. اگر ذهن سامانی درست و پرورده داشته باشد، گفتار و نوشتار هم منظم خواهد شد. شناخت راه‌های پرورش ذهن و غنی‌سازی تفکر از گامهای بنیانی در افزایش توان نوشتن است. از اینرو، در این کتاب، همه تلاش ما این بوده است که راه‌هایی را که به دنیای ذهن دانش‌آموز منتهی می‌شوند، شناسایی کنیم و اهمیت آن را، به عنوان پیش درآمد رشد مهارتهای زبانی، یادآور شویم.

هر دانش آموز یا نویسنده، پیش از نوشتن درباره موضوع، باید نقشه آن را در ذهن طراحی کند و بهتر است مراحل و گام‌های آن را پیش بینی کند و حتی روی کاغذ بنویسد. بنابراین، دبیران گرامی در آموزش، بر این مسئله تأکید کنند و از دانش‌آموزان نیز نقشه ذهنی و مراحل تدوین نوشته را درخواست کنند.

کتابی که پیش رو دارید هشت درس دارد که به آموزش راه‌های پرورش فکر و شیوه‌هایی برای آسانتر نوشتن و موضوع کتاب خوانی و آشنایی با مقدمات نقدنویسی می‌پردازد. از نظر ما، نقطه آغاز نوشتن فکرکردن و مهندسی نوشتن است، بنابراین، نخست از نقشه ذهنی سخن گفته ایم و سپس برای ساده‌سازی آموزش و یادگیری نوشتن، چارچوب‌ها و روش‌هایی تدوین کرده ایم. در پی هر درس این کتاب، تمرینهای نوشتاری در سه بخش با عنوان «فعالیتهای نگارشی»، «درستنویسی» و «تصویرنویسی» یا «حکایت نگاری» و «مثَل نویسی»، سازمان دهی شده است.

«فعالیت‌های نگارشی» با نظمی علمی و منطقی آموزشی به دنبال هم آمده اند؛ شماره یک با هدف تقویت توانایی تشخیص، شماره دو با هدف پرورش توانایی نوشتن و تولید دانش آموزان، و شماره سه با هدف تقویت توانایی بررسی متن، تحلیل و نقدنویسی طراحی شده است.

بخش «درست نویسی»، با هدف آموزش هنجارهای نوشتن و آشنایی با کاربرد درست واژگان در نوشتار معیار، در ساختار کتاب گنجانده شده است. پس از یادگیری این نکات، طبیعی است که به هنگام نوشتن، این هنجارها را رعایت کنیم.

«حکایت نگاری» بخشی دیگر از فعالیت‌های نوشتاری درس‌ها را تشکیل می دهد. که در حکایت نگاری، تأکید بر بازنویسی به زبان ساده و ساده نویسی است.

«مثَل نویسی» گونه ای دیگر از کارهای نوشتنی است که «مثَل» را انگیزه ای برای خلق، تولید و آفرینش متنی جدید قرار می‌دهد. مثل نویسی، در حقیقت، شیوه ای از بازآفرینی است.

حکایت و ضرب المثل در بارورسازی ذهن و زبان و پرورش حافظه و تقویت خوب سخن گفتن و زیبا نوشتن، بسیار مؤثر است. مایه های طنز نهفته در برخی از حکایت‌ها و ضرب المثلها طراوتی ویژهِ به فضای ذهن اهل زبان می‌بخشد و نشاطی تازه بدان می‌افزاید که در خلاقیت و نوآفرینی، بسیار نقشمند و اثرگذار است. ضرب المثل‌ها در افزایش توان سخنوری و قدرت نویسندگی، کارمایه و نیروی شگرفی دارند.

به منظور تسهیل و غنی سازی آموزش در ابتدای هر درس رمزینه های سریع پاسخ قرار گرفته است که دانش آموزان با اسکن کردن رمزینه ها از محتوای آموزشی آن بهرهمند می‌شوند.

زمان آموزش هفتگی کتاب نگارش دو ساعت، و زمان آموزش هفتگی کتاب فارسی با املا هم دو ساعت است.

در بخش تدوین و سازماندهی محتوا، سعی شده است نمونه‌های مناسبی از نویسندگان ایرانی و ادبیات جهان گزینش شود تا به کمک این متنها، هم اصول و ساختار نوشتن را آموزش دهیم و هم الگویی از نوشتن پیش روی خوانندگان بگذاریم. در این میان، متن‌هایی که بینشان هستند، از قلم مؤلفان این کتاب تراویده اند.

سخنی با دانش آموزان عزیز

بسیاری از نویسندگان معتقد هستند نوشتن مثل دارو سبب درمان می‌شود و انسان را آرام می‌کند. روانشناسان هم با نویسندگان همعقیده هستند و میگویند: «وقتی انسان مشکلاتش را روی کاغذ می‌نویسد، از شدت رنج و سنگینی مشکلات کاسته می‌شود و آن مشکل در نظرش کوچکتر جلوه می‌کند و این سبب آرامش روحی او می‌شود».

اکنون، فرصتی را که با درس «نگارش» برای تمرین بهتر و بیشتر نوشتن فراهم شده است غنیمت بشماریم و از آرمان‌ها و آرزوها، دیده‌ها و شنیده‌ها، موفقیت‌ها و شکست‌ها و… بگوییم و بنویسیم. یادمان باشد، افکار و رؤیاهایی که می‌نویسیم زودتر به واقعیت می‌پیوندد.

سال گذشته، سفر پرماجرای نوشتن را با هم آغاز کردیم؛ سفری که بر پایۀ یک «نقشۀ ذهنی» طراحی شده بود. اجزا و عناصر نقشۀ ذهنی نوشتن (موضوع، مقدمه، تنه و نتیجه) را شناختیم و مرحله به مرحله پیش آمدیم.

آموختیم که برای نوشتن، چه «موضوعهایی» را برگزینیم، چگونه «مقدمه» بنویسیم، در «تنۀ» نوشته چه مطالبی بنویسیم و چگونه «جمع‌بندی» کنیم. برای نظم ذهنی بیشتر و آسانتر نوشتن، از روش «طبقه بندی و کوچک کردن موضوع» استفاده کردیم. با ساختار «بند» آشنا شدیم و آن را در نوشته های خود به کار بردیم و شیوۀ «طرح‌ریزی و نوشتن موضوعات عینی و ذهنی» را فرا گرفتیم. همۀ این درسها برای رسیدن به یک نظم ذهنی بود. داشتن ذهن طبقه بندی شده و منظم لازمۀ مهارت یافتن در نوشتن است.

اکنون، باید، برای خوب نوشتن، ذهن و فکر منظم خود را بپروریم تا نوشته‌های ما عمیق و تأثیرگذار شوند. درسهای این کتاب «راههای پرورش و پویایی ذهن» را به ما می‌آموزند.

اگر آموزه‌های طبقه بندی شدۀ کتاب را در فعالیت‌های نوشتاری، به درستی، به کار گیریم، نوشته‌هایمان منسجم، عمیق، بااحساس و تأثیرگذار خواهد بود.

اکنون، هنگام آن است که دست به کار شویم و نوشتن را آغاز کنیم. من و شما همراهان این راهیم. هر جا که لازم باشد، به کمک هم می‌شتابیم و مرحله به مرحله پیش می‌رویم تا در سرزمین « نوشتن»، درس‌های بهترزیستن را فراگیریم.

گروه زبان و ادب فارسی

دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطۀ نظری