کارگاه متن پژوهی
قلمرو زبانی
۱- واژه مرشد در متن درس، به چه معنایی است؟ – پیر و راهنما
۲– چهار ترکیب اضافی که اهمّیت املایی داشته باشد، از متن درس بیابید و بنویسید.
علتّ شهرت/ کتاب «اسرارنامه»/ مناسک حج/ اصرار مریدان/ تحصیل علوم/ علوم شریعت/ هیاهوی مردم
۳- گاه، واژه از نظر نقش دستوری، پیروِ گروه اسمی پیش از خود است؛ به این گونه نقش‌ها در اصطلاح نقش‌های تَبَعی می‌گوییم:
اکنون برای کاربرد هریک از نقش‌های تبَعی، مثال مناسب بنویسید.
معطوف: اهل قونیه، از خُرد و بزرگ، در تشییع پیکر مولانا و خاک سپاری، حاضر شدند. / بدل: پدر جلال الدّین، محمّد بن حسین خطیبی، معروف به «بهاءالدّین ولد» از دانشمندان روزگار خود بود؛ محمّد، ملقّب به جلال الدّین، مشهور به مولوی یا مولانا اوایل قرن هفتم، در شهر بلخ به دنیا آمد. / تکرار: برای من تو مَگِریْ و مگو: «دریغ! دریغ!»
قلمرو ادبی
۱- برای کاربرد هر آرایه زیر، نمونه‌ای از متن درس بیابید.
واج‌آرایی: بروید ای حریفان بکشید یار ما را / به من آورید آخر صـنم گریزپا را / حس‌آمیزی: غزل‌های گرم؛ ترانه‌های شیرین؛ جواب تلخ / تشبیه: آفتاب عشق؛ شمسِ حقیقت؛ دانهٔ انسان
۲- بخش مشخّص شده در سروده زیر، بیانگر کاربرد کدام آرایه ادبی است؟ دلیل خود را بنویسید. – تضمین
بیداری زمان را با من بخوان به فریاد / ور مرد خواب و خفتی، / «رو سر بنه به بالین، تنها مرا رها کن» (محمّدرضا شفیعی کدکنی)
بخش مشخص شده مصراعی از شعر مولانا است که شفیعی کدکنی آن را در شعر خودش آورده است.
قلمرو فکری
۱- درباره پیر و مراد اصطلاحات و پیوند آن با زندگی مولوی توضیح دهید.
پیر و مراد اصطلاحی است در عرفان و درویشی. شاگرد به پیر و مراد خود سر می‌سپارد و یکسره فرمان او را می‌برد تا راه خداجویی را به پایان برد. شمس تبریزی پیر مولاناست.
۲- با توجّه به متن درس، به اعتقاد مولانا، چه چیزی را باید مایه دریغ و افسوس دانست؟
به حال کسی باید دریغ و افسوس خورد که دنیا او را می‌فریبد و او نمی‌تواند از وابستگی های مادی خود را برهاند.
۳- کدام بیت درس، با این سروده حافظ، ارتباط معنایی دارد؟ پیام مشترک آنها را بنویسید.
چنین قفس نه سزای چو من خوش الحانی است / روم به گلشن رضوان که مرغ آن چمنم / رضوان: بهشت، نام فرشته‌ای که نگهبان بهشت است.
بازگردانی: این جهان مادی که مانند قفس است مناسب برای من خوش سخن نیست. به بهشت خواهم رفت؛ زیرا من شهروند آن سرزمینم.
مـا به فلک بوده‌ایم یار ملک بوده‌ایم / باز همان جا رویم جمله که آن شهر ماست
جهان خاکی جایگاه ما نیست. ما از جهان مینوی به این جهان آمده ایم و دوباره به آن جهان بازخواهیم گشت.
۴- بیت زیر، بیانگر چه دیدگاهی است؟
کدام دانه فرو رفت در زمین که نرُست؟ / چرا به دانه انسانت این گُمان باشد؟
به این دیدگاه اشاره دارد که مرگ نابودی نیست. مرگ انتقال از این جهان به جهان دیگر است.
۵- بر مبنای متن درس، خلق و خوی مولانا را با این آیات قرآن کریم که به حضرت موسی و حضرت هارون خطاب است، مقایسه کنید.
اذِهَباَ إلِىَ فرْعَوْنَ إنِّهُ طَغى. فَقُولا لهُ قَوْلاً لیناً … . (سوره طه/ آیه ۴۳ و ۴۴) [به سوی فرعون بروید که او سخت نافرمانی کرده است و با او به نرمى سخن بگویید]
– مولانا نیز با همگان به نرمی سخن می‌گفت همانگونه که در آیه قرآن به آن نمونش شده است.
۶- ………………………….
گنج حکمت: چنان باش
خواجه عبدالکریم، [که] خادم خاصّ شیخ ما، ابوسعید ـ قدّس الله روحَهُ العَزیزـ بود گفت:«روزی درویشی مرا بنشانده بود تا از حکایت‌های شیخ ما، او را چیزی می‌نوشتم.»
کسی بیامد که شیخ، تو را می‌خواند، برفتم. چون پیش شیخ رسیدم، شیخ پرسید که چه کار می‌کردی؟ گفتم درویشی حکایتی چند خواست، از آنِ شیخ، می‌نوشتم.
شیخ گفت «یا عبدالکریم، حکایت‌نویس مباش، چنان باش که از تو حکایت کنند!»
قلمرو زبانی: خواجه: سرور، آقا / خادم: خدمتکار/ خاص: ویژه / شیخ: پیر / ابوسعید: (بدل) / قدّس الله روح العزیز: خداوند روح گرامی او را پاک گرداند/ خواندن: صدا کردن/ حکایت: داستان
پیام: بکوش انسان بزرگ و والایی باشی
اسرار التوحید، محمّد بن منوّر