قلمرو ادبی
۱- دو نمونه از کاربرد «تشخیص» در متن درس مشخّص کنید.
درختان را دوست می‌دارم / که به احترام تو قیام کرده اند / شفق آینه دار نجابتت / در فکر آن گودالم که خون تو را مکیده است
۲- شعر سپید، گونه‌ای از شعر معاصر است که آهنگ دارد؛ امّا وزن عروضی ندارد و جای قافیه‌ها در آن مشخّص نیست.
■ شعر «پاسداری از حقیقت» را از این دید بررسی کنید. – قالب این شعر سپید است.
۳- به بیت زیر توجّه کنید.
«بید مجنون در تمام عمر، سر بالا نکرد / حاصل بی حاصلی نبود به جز شرمندگی» (صائب)
در این بیت، شاعر برای شکل ظاهری و آویزان بودن شاخه‌ها و برگ‌های درخت بید، علتّی شاعرانه امّا غیرواقعی آورده است و آن، سرافکندگی بید به سبب بی حاصلی است. وقتی شاعر یا نویسنده دلیلی غیرواقعی امّا ادبی برای موضوعی بیان کند؛ به گونه‌ای که بتواند خواننده را قانع کند، آرایه «حُسن تعلیل» پدید می‌آید.
بازگردانی: درخت بید مجنون در سراسر زندگانی اش سرش را بالا نگرفت؛ زیرا شرمنده بود از اینکه میوه ای ندارد. نتیجه بی بروبار بودن فقط شرمندگی است.
«حسن تعلیل» در لغت، به معنای دلیل و برهان نیکو آوردن است؛ اگرچه این دلیل و برهان، واقعی، علمی یا عقلی نیست؛ امّا مخاطب آن را از علّت اصلی دلپذیرتر می‌یابد. به نمونه‌های دیگر توجّه کنید:
■ چو سرو از راستی بَرزد عَلَم را / ندید اندر جهان تاراج غم را (نظامی)
بازگردانی: سرو از راستی و درستی دم زد و به آن پرآوازه شد، ازین رو هیچ گاه در این جهان دچار افسردگی نشد (برگهایش نریخت).
■ هنگام سپیده دم خروس سحری / دانی ز چه رو همی‌کند نوحه گری؟
یعنی که نمودند در آیینه صبح / از عمر شبی گذشت و تو بی خبری (خیام)
بازگردانی: آیا می‌دانی که چرا خروس هنگام بامداد می‌خواند؟ او می‌گوید که شبی از عمرت به پایان رسید و تو هنوز از خواب نادانی‌ات برنخاسته‌ای.
■ در کدام قسمت از متن درس «حُسن تعلیل» به کار رفته است؟ دلیل خود را بنویسید.
◙ درختان را دوست می‌دارم / که به احترام تو قیام کرده اند
قلمرو فکری
۱- با توجّه به متن درس، شاعر چه نوع مرگی را غبطه بزرگ زندگانی می‌داند؟
– مرگی که برای پاسداری از حق و نام باشد.
۲- در متن درس، «عقل» با چه ویژگی‌هایی وصف شده است؟ چرا؟
– مانند کودکی شمرده شده که توان درک بزرگی امام را ندارد.
۳- هر یک از موارد زیر، با کدام قسمت از شعر «پاسداری از حقیقت » ارتباط معنایی دارد؟
شَرَفُ المَکانِ باِلمَکینِ. (= ارزش هر جای و جایگاهی به کسی است که در آن مکان قرار دارد.)
◙ در فکر آن گودالم / که خون تو را مکیده است / هیچ گودالی چنین رفیع ندیده بودم / در حضیض هم می‌توان عزیز بود / از گودال بپرس.
و بذَل مُهجَتهُ فیکَ لیستنقذَ عبادکَ منَ الجَهالهِ و حَیرَه الضَّلاله.
(= او، حسین، خونش را در راه تو داد تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی گمراهی نجات بخشد.)
◙ بر تالابی از خون خویش / در گذرگه تاریخ ایستاده‌ای / با جامی از فرهنگ / و بشریّت رهگذار را می‌آشامانی / -هر کس را که تشنه شهادت است.
شعر سپید: گونه‌ای از شعر معاصر است که آهنگ دارد؛ امّا وزن عروضی ندارد و جای قافیه‌ها در آن مشخّص نیست.
گنج حکمت: دیوار عدل
عاملِ شهری به خلیفه نبشت که دیوار شهر خراب شده است، آن را عمارت باید کردن.
جواب نبشت که شهر را از عدل، دیوار کن و راه‌ها از ظلم و خوف پاک کن، که حاجت نیست به گِل و خشت و سنگ و گچ.
قلمرو زبانی: عامل: حاکم، کارگزار، والی / نبشت: نوشت / عمارت کردن: بنا کردن، آباد کردن، آبادانی (هم‌آوا: عمارت: ساختمان، امارت: فرمانروایی) / عمارت باید کردن: باید آباد کنند/ خوف: ترس / حاجت: نیاز / خشت: آجر نپخته / قلمرو ادبی: تشبیه پنهان: از عدل، دیوار کن (عدل مانند دیوار است که از شهر محافظت می‌کند.) / تناسب: گل، خشت، سنگ، گچ
◙ املای درست را از داخل کمانک انتخاب کنید. « خرداد ۱۴۰۲»
عاملِ شهری به خلیفه نبشت که دیوار شهر خراب شده است، آن را (امارت / عمارت) باید کردن.
سیاست نامه، خواجه نظام الملک توسی
پی دی اف درس پاسداری از حقیقت / دیوار عدل
آزمون خودسنجی فارسی پایه دهم (آموزه ۱ تا ۳)
برای هنبازی در آزمون خودسنجی اینجا را کلیک کنید.
