آموزه چهارم: سبک شناسی قرن های دوازدهم و سیزدهم

ب) سبک نثر

از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تا پدید آمدن مشروطیت نثر فارسی که از زمان قائم مقام فراهانی تا حدودی از پیچیدگی فاصله گرفته بود، به سمت سادگی و روانی پیش رفت و لغات دشوار در آن کمتر شد. درونمایه نثر نیز که در سال‌های نزدیک به انقلاب مشروطه، آزادی و آزادی خواهی، سنت شکنی و تجددخواهی بود، در این دوره با لحنی آرام تر ادامه یافت.

● از آغاز سلطنت ………… تا پدید آمدن مشروطیت نثر فارسی که از زمان قائم مقام فراهانی تا حدودی از پیچیدگی فاصله گرفته بود، به سمت سادگی و روانی پیش رفت. ـ ناصرالدین شاه

ویژگی‌های نثر

■ سطح زبانی: در نثر این دوره واژه‌ها و ترکیب‌های عربی ناآشنا کمتر می‌شود و به دلایل گوناگون بسیاری از لغات انگلیسی، ترکی، فرانسوی و … به نثر فارسی وارد می‌شود و برخلاف نثر دوره‌های پیش، عبارت‌های وصفی دور و دراز و لفظ پردازی‌های بیجا در نامه‌ها و نوشته‌ها کاهشی آشکار می‌یابد.

● عبارت وصفی:‌ عبارت وصفی یا وجه وصفی آن است که فعل به‌جای این‌که یکی از صیغه‌های صرفی باشد به ‌صورت صفت مفعولی بیاید؛ مانند: ■ دوستم از راه رسید و ما را دید و با همگان احوالپرسی کرد.(درست) ■ دوستم از راه رسیده و ما را دیده با همگان احوالپرسی کرد. (عبارت وصفی)

نثر این دوره ساده و قابل فهم است. در ساختار و ترکیب دستوری کلام نیز جمله‌ها درست تر و با طبیعت زبان هم آهنگ تر می‌شود.

■ سطح ادبی: نثر فارسی حتی پیشتازتر از شعر فارسی در دوره بیداری قید و بندهای نثر مصنوع و فنی را کنار می‌گذارد و گزارشی و ساده می‌شود.

صنایع ادبی از نثر جدا می‌شود و نثر در خدمت بیان خواست و آمال مردم به شکلی پویا ظاهر می‌گردد. / آمال: ج أمل، آرزو، آرمان

یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه، حضور راوی سوم شخص در بعضی صحنه‌های داستان و سخن گفتن او با خواننده است که امروزه کاربرد چندانی ندارد.

● زاویه دید:‌ ۱- اوّل شخص ۲- سوم شخص یا دانای کل

● یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه … در بعضی صحنه‌های داستان و سخن گفتن او با خواننده است.‌ – حضور راوی سوم شخص. (نهایی، دی۹۷(

اکثر نویسندگان این دوره، داستان را مطابق ذوق عامه مردم می‌نوشتند و سبک نویسندگی آنان مطابقت کاملی با ادبیات داستانی جدید نداشت.

■ سطح فکری: به طور کلی درون مایه‌هایی که برای شعر دوره بیداری بیان شد، در نثر نیز مورد توجّه نویسندگان بوده است.

نثر در دوران مشروطه با ویژگی‌هایی چون نوگرایی، تجددخواهی و آزادی طلبی و با هدف تأثیر بر عامه مردم گسترش یافت؛ بنابراین محتوای انواع نثر، معطوف به همین درون مایه‌ها بود.

از شاخه‌های ارزنده‌‌ای که در نثر عصر بیداری چشم نواز است، طنز سیاسی – اجتماعی است.

● از شاخه‌های ارزنده‌‌ای که در نثر عصر بیداری چشم نواز است، ………… است. – طنز سیاسی – اجتماعی  (نهایی خارج کشور خرداد ۱۴۰۰)

● نثر دوران مشروطه با ویژگی‌هایی چون نوگرایی، تجددخواهی و آزادی‌طلبی و با هدف ………… گسترش یافت. – تأثیر بر عامه مردم (نهایی؛ خرداد ۹۹)

دشمنی با استعمار و استبداد نیز یکی از موضوعاتی بود که در نثر روزنامه‌‌ای بسیار مورد توجّه قرار گرفت.

بسیاری از نثرهای دوره بیداری به ویژه نثر داستانی به موضوع تنفّر از خرافات می‌پردازد.

● بسیاری از نثرهای دوره بیداری به ویژه نثر داستانی به موضوع ………… می‌پردازد. ـ تنفّر از خرافات

حقوق مدنی زنان از جمله موضوعاتی است که در کنار تعلیم و تربیت نوین و همگانی بسیار مورد توجّه نویسندگان بوده است.