◄ خودارزیابی
۱- در هر یک از ابیات زیر آرایه ایهام و ایهام تناسب را مشخص کنید و معانی مختلف واژه‌‌ای که این آرایه را به وجود آورده است، بنویسید.
الف) بگفتا عشق شیرین بر تو چون است / بگفت از جان شیرینم فزون است (نظامی) «نهایی خرداد ۱۴۰۱ خارج»
شیرین نخست: ایهام ۱- گونه‌‌ای مزه ۲- نام دلدار فرهاد / شیرین دوم: گونه‌‌ای مزه (ایهام تناسب: در معنای نام دلدار فرهاد با شیرین نخست تناسب دارد )
بازگردانی: خسرو گفت عشق شیرین برای تو چگونه است؟ فرهاد گفت از جان ارجمندم بسیار ارزشمندتر است.
ب) چون شبنم اوفتاده بُدم پیش آفتاب / مهرم به جان رسید و به عیّوق برشدم (سعدی) / مهر: عشق /عیّوق: ستاره‌‌ای درخشان در آسمان / برشدن: بالا رفتن
اوفتاده: ایهام ۱- فروتن ۲- بی ارزش بر روی گل افتاده / مهر: عشق؛ ایهام تناسب (در معنای خورشید با آفتاب و عیوق تناسب دارد)
بازگردانی: در برابر آفتاب یار، مانند شبنم بی‌ارزش بودم. عشق تو به وجودم رسید و جاه و جایگاهم از ستاره عیوق هم فراتر رفت. «نهایی دی ۹۸»
پ) عرضه کردم دو جهان بر دل کارافتاده / به جز از عشق تو باقی همه فانی دانست (حافظ) / فانی: نابودشونده
کارافتاده: ایهام ۱- گرفتار عشق ۲- از کار افتاده / دانش افزایی ← باقی: ایهام تضاد ۱- به جا مانده؛ بقیه (در معنای جاودان با فانی تضاد دارد)
بازگردانی: دنیا و آخرت را بر دل گرفتارم یا از کارافتاده‌ام عرضه کردم. دلم گفت که به جز عشق تو همه چیز در جهان نابودشدنی و بی ارزش است.
ت) نگران با من استاده سحر/ صبح می‌خواهد از من / کز مبارک دم او آورم این قوم به جان باخته را / بلکه خبر (نیما یوشیج) / جان باخته: مرده دل
نگران: ایهام ۱- بیننده ۲- پریشان «نهایی دی ۹۸»
بازگردانی: سحر، نگران با من ایستاده است. صبح از من می‌خواهد که با نفس مبارک او این مردم مرده دل را زنده کنم.
۲- اغراق‌های به کار رفته در بیتها و عبارتهای زیر را بیابید و توضیح دهید.
الف) گر برگ گل سرخ کنی پیرهنش را / از نازکی آزار رساند بدنش را (طرب اصفهانی) «نهایی دی ۹۹»
حتا پیراهن از جنس برگ گل نیز بدن او را می‌آزارد.
بازگردانی: اگر پیراهنش را از برگ گل سرخ بدوزی باز هم بدن نازک و ظریف او را می‌آزارد.
ب) آن فرومایه هزار من سنگ بر می‌دارد و طاقت یک حرف نمی‌آرد. (سعدی) / فرومایه: پست «نهایی شهریور ۹۹»
آن مرد هزار من سنگ را بلند می‌کرد.
بازگردانی: آن مرد پست می‌توانست سه هزار کیلو وزنه را بردارد؛ ولی طاقت شنیدن یک حرف را ندارد.
۳- با توجه به بیت زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید.
از خون و گل و شکوفه تابوت شهید / بر موج بلند دستها رنگین بود (نصرالله مردانی)
بازگردانی: تابوت شهید به خاطر اینکه پر از خون و گل و شکوفه بود بر بالای دستهای مردم به رنگ‌های مختلف بود.
الف) اختیارات وزنی بیت را بیابید و نوع آن را مشخص کنید. (مستفعلُ فاعِلاتُ مستفعلُ فَع)
خط عروض: از خونُ گلُ شُکوفِ تابوتِ شَهید / بَر مُوْجِ بُلَندِ دَستها رَنگین بود
| از خون و گل و شکوفه تابوت شهید / بر موج بلند دستها رنگین بود | |||
| از خو نُ | گُ لُ شُ کو | فِ تا بو تِ | شَ هید |
| – –U | U– U – | U– – U | U– |
| بَر مُوْ جِ | بُ لَن دِ دَس | ت ها رَن گین | بود |
| – –U | U– U – | U– – – (UU) | – |
| مَفعولُ | مَفاعِلُن | مَفاعیلُ | فَعِل |
اختیار زبانی) تغییر کمیت: هجای پنجم مصراع نخست؛ کوتاه به بلند / اختیار وزنی) بلند بودن هجای پایان هر دو مصراع / ابدال: در هجای یازدهم مصراع دوم.
ب) بیت را از نظر قلمرو فکری تحلیل کنید.
– شعر درباره جان باختگی و شهادت همچنین درباره ارزش شهید در جامعه است.
پی دی اف درس نهم علوم و فنون ادبی دوازدهم
