سال گذشته با اوزان همسان که از تکرار یکنواخت یک پایه آوایی و اوزان همسان دولخَتی که از تکرار متناوب دو پایه یا رکن حاصل می شود، آشنا شده ایم؛ در قلمرو شعر فارسی، وزن و موسیقی سروده ها، همواره از نوعی نظم آهنگین و موسیقی همسان پیروی نمی کنند؛ بلکه در شعر فارسی، اوزان دل نشین و گوش نوازی وجود دارد که نظمی ناهمسان دارند. در این گونه وزن ها، وزن واژه ها ناهمگون و غیرتکراری اند.

به آهنگ خوانشِ بیت زیر، توجّه کنید:

درد عشقی کشیده ام که مپرس / زهر هجری چشیده ام که مپرس (فاعلاتن مفاعلن فعلن)

پس از خوانش درست بیت و درک موسیقی و آهنگ آن، مرز پایه ها را مشخّص نموده ایم و از طریق آهنگ پی برده ایم که پایه های آوایی بیت دارای نظمی ناهمسان است.

پس با توجه به درک آهنگ و موسیقی بیت، پایه ها را مشخص و وزن شعر را تعیین می کنیم؛ اگر از طریق حافظۀ شنیداری نتوانستیم وزن شعر را مشخص کنیم، هجاهای بیت را به صورت تکراری یا همسان یک پایه ای دسته بندی می کنیم؛ در صورتی که نظمی همسان حاصل نشد، آن را با نظم همسان دولَختی می سنجیم؛ یعنی هجاها را به صورت ۴ تایی ۳ تایی یا ۳ تایی ۴ تایی برش می زنیم. اگر نظم برش های آوایی بیت، با هیچ یک از این شیوه ها ممکن نبود، پایه ها را با نظمی ناهمسان جدا می کنیم و وزن بیت را مشخص می نماییم.

vazn

وزن های ناهمسان شعر فارسی