زمان تدریس این کتاب، ۲ ساعت در هفته و نوع آزمون نوشتاری است.
نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات
https://www.aparat.com/jafarisaeed
تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲
پیشگفتار: سخنی با دبیران ارجمند
برنامۀ درسی زبان و ادبیات فارسی در نظام آموزشی ایران اسلامی، جایگاهی ارزشمند دارد، زیرا از یک سو حافظ میراث فرهنگی و از سوی دیگر مؤثرترین ابزار انتقال علوم، معارف، ارزشهای اعتقادی، فرهنگی و ملّی است. ادب و فرهنگ ایران اسلامی، عصارۀ افکار و اندیشه‌های ملتی فرهیخته و دانشور است که در نشیب و فراز حادثه‌ها، با تکیه بر باورهای ریشه‌دار خویش، میراثی ارجمند و گرانسنگ را به یادگار گذاشته است. توانایی و مهارت در خوانش، بررسی و تحلیل این آثار ارزشمند، خواننده را با گنجینۀ گرانبهای متون ادبی گذشته و امروز آشنا می‌سازد و او را به سیر و سلوک در آفاق روشن و گستردۀ معرفت و حقیقت توانمند می‌نماید. برای تحقق این هدف برنامه درسی زبان و ادبیات فارسی، بایسته و شایسته است، دانش آموزان ضمن آشنا شدن با علوم ادبی، در فنون ادبی نیز مهارت لازم را کسب کنند تا از این طریق بتوانند در زندگی خود با آثار ادبی برخوردی مناسب داشته باشند.
بر این اساس، کتاب علوم و فنون ادبی پایۀ دهم از چهار فصل تشکیل شده است. محتوای هر فصل نیز شامل سه درس به صورت ترکیبی از علوم و فنون ادبی به شرح زیر است:
◙ درس یکم: تاریخ ادبیات و سبکشناسی؛
◙ درس دوم: موسیقی شعر (عروض)؛
◙ درس سوم: زیبایی شناسی شعر (آرایه های ادبی.)
هر فصل با درس تاریخ ادبیات یا سبکشناسی آغاز می‌شود. در درس‌های تاریخ ادبیات و سبکشناسی، سیر تاریخی زبان و ادبیات فارسی از پیش از اسلام تا قرن ششم تبیین می‌شود و در کنار ویژگی‌های تاریخی، به‌ویژگی‌های سبکی آثار نظم و نثر ادبی نیز پرداخته می‌شود. به این ترتیب خواننده با ویژگی‌های زبانی، ادبی و فکری متون ادبی آشنا می‌شود. در هر فصل بعد از تاریخ ادبیات و یا سبکشناسی، یک درس موسیقی شعر آموزش داده می‌شود تا خواننده با یادگیری آن بتواند در برخورد با متون نظم، وزن آن را تشخیص دهد؛ سپس درس سوم هر فصل به زیبایی‌شناسی می‌پردازد. در زیبایی شناسی دانش‌آموز با سطحی دیگر از قلمرو ادبی؛ یعنی با عناصر علم بیان (تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه) آشنا می‌شود و آموخته‌هایش را در متون ادبی به کار می‌بندد.
برای تعمیق آموخته‌ها مجموعه فعالیت‌هایی در متن و پایان درس‌ها و فصول طراحی و تدوین شده است. فعالیت‌های متن درس مطالب خاصی را در حین آموزش دنبال می‌کند. فعالیت‌های پایان دروس دانش‌آموز را به کسب مهارت در فنون ادبی آموخته شده ترغیب می‌کند. فعالیت‌های پایان فصول نیز با عنوان کارگاه تحلیل، نمونه‌هایی در اختیار خواننده می‌گذارد تا موارد آموخته شده در کل فصل را به طور عملی به کار بندد. نمونه‌های طرح شده در فعالیت ها، برگرفته از متون ادبی است و با محتوای درس کاملا پیوسته است که انجام دقیق این تمرین‌ها به درک و فهم بهتر متن کمک می‌کند.
به همین منظور و برای اثربخشی بهتر فرایند آموزش، توجه همکاران ارجمند را به نکات زیر، جلب می‌کنیم؛
◙ رویکرد خاص برنامۀ فارسی‌آموزی، رویکرد مهارتی است؛ یعنی بر آموزش و تقویت مهارت‌های زبانی، فرازبانی و ادبی تأکید دارد و ادامۀ منطقی کتابهای فارسی دورۀ ابتدایی و دورۀ متوسطه اول است؛ به همین روی، لازم است همکاران گرامی از ساختار و محتوای کتابهای پیشین، آگاهی داشته باشند.
◙ رویکرد آموزشی کتاب، رویکرد فعالیت مشارکتی است؛ بنابراین، طراحی و به کارگیری شیوه های آموزشی متنوع و روشهای همیاری و گفت وگو توصیه می‌شود. حضور فعال دانش‌آموزان در فرایند یاددهی ـ یادگیری، کلاس را سرزنده، با نشاط و آموزش را پویاتر می‌سازد و به یادگیری، ژرفای بیشتری می‌بخشد.
◙ با توجه به رویکرد مهارتی، آنچه در بخش بررسی متن اهمیت دارد؛ بررسی عملی متون است. در این بخش فرصت می‌یابیم تا متنها را پس از خوانش، در سه قلمرو بررسی کنیم. این کار، سطح درک و فهم فراگیران را نسبت به محتوای اثر، فراتر خواهد برد. یکی از آسان‌ترین و کاربردیترین شیوه‌های بررسی تحلیل هر متن، این است که متن در سه قلمرو بررسی شود: زبانی، ادبی و فکری.
۱- قلمرو زبانی
این قلمرو، دامنۀ گسترده‌ای دارد؛ از اینرو، آن را به سطوح کوچکتر تقسیم می‌کنیم:
الف) سطح واژگانی: در اینجا، لغت‌ها از نظر فارسی یا غیرفارسی بودن، روابط معنایی کلمات از قبیل ترادف، تضاد، تضمن، تناسب، نوع گزینش و همچنین درست‌نویسی واژه‌ها بررسی می‌شود.
ب) سطح دستوری یا نحوی: در اینجا، متن از دید ترکیبات و قواعد دستوری، کاربردهای دستوری تاریخی و کوتاهی و بلندی جمله‌ها بررسی می‌شود.
2- قلمرو ادبی
در اینجا، شیوۀ نویسنده در به کارگیری عناصر زیبایی آفرین در سطح‌های زیر، بررسی می‌شود:
الف) سطح آوایی یا موسیقیایی: در این مرحله، متن را از دید وزن، قافیه، ردیف و آرایه‌های بدیع لفظی مثل واج‌آرایی، تکرار، سجع، جناس و … بررسی می‌کنیم.
ب) سطح بیانی: بررسی متن از دید مسائل علم بیان نظیر تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه؛
پ) سطح بدیع معنوی: بازخوانی متن از دید تناسبهای معنایی همچون تضاد، ایهام، مراعات نظیر و…
۳- قلمرو فکری
در این مرحله، متن از نظر ویژگی‌های فکری، روحیات، اعتقادات، گرایش‌ها، نوع نگرش به جهان و دیگر جنبه‌های فکری، بررسی می‌شود.
◙ در آموزش، به ویژه، در درس‌های تاریخ ادبیات و سبکشناسی، از بیان مطالب اضافی که به انباشت دانش و فرسایش ذهنی دانش‌آموزان، منجر می‌شود، پرهیز گردد.
◙ به منظور تسهیل، تحکیم و غنی سازی آموزش و یادگیری در ابتدای هر فصل از کتاب رمزینه‌های سریع پاسخ گنجانده شده است که دانش‌آموزان با اسکن کردن رمزینه‌ها از محتوای آموزشی آن بهره‌مند می‌شوند.
امیدواریم آموزش این کتاب، به رشد و شکوفایی زبان و ادب فارسی و پرورش شایستگیها در نسل جوان، یاری رساند و به گشایش کرانه های امید و روشنایی، فراروی آینده سازان ایران عزیز بینجامد.
گروه زبان و ادب فارسی دفتر تألیف
کتابهای درسی عمومی و متوسطه نظری
www.literature-dept.talif.sch.ir
اینستاگرام: jafari.saeed.ir
شبکه تلگرامی: JS_ir@