مقاله، نوشته‌‌ای است با حجم متوسط که درباره موضوعی معین فراهم می‌آید. مقاله انواعی دارد. آنچه در این درس آموزش داده می‌شود، مقاله تحقیقی است. مقاله تحقیقی گزارش فشرده و سازمان یافته تحقیق است.

مقالۀ تحقیقی شامل اجزای زیر است:

مقاله‌‌ای را که به صورت خلاصه در پی می‌آید، بخوانید و به اجزای آن توجّه کنید.

عنوان: یادگیری معنادار

نویسنده: مؤلفان

عضو هیئت علمی ……………..

چکیده: هدف تحقیق حاضر، شناسایی رابطه معنادار بودن موضوع آموزشی با یادگیری و به خاطرسپاری دانش آموزان است. برای این منظور چهار شرکت کننده انتخاب شد. ابزار تحقیق فهرستی از کلمات بود که براساس مطالعه بوسفیلد ( ۱۹۵۳) تهیه شد. در اجرا، ابتدا فهرست کلمات برای شرکت کنندگان خوانده شد؛ سپس آنها کلماتی را که به خاطر داشتند، روی کاغذ نوشتند. نتیجه آزمایش نشان داد شرکت کنندگان کلمات را به صورت مجموعه‌هایی معنادار به خاطر سپرده اند؛ بنابراین روشن شد که معنا نقش مهمّی در یادگیری و یادآوری مطالب دارد.

کلید واژه‌ها: یادگیری، معناداری، به خاطرسپاری، یادگیری معنادار

مقدّمه: مهم ترین هدف تعلیم و تربیت، پرورش قوّه تفکّر در دانش آموزان است. یادگیری معنادار، اهمّیت ویژه‌‌ای در تقویت تفکّر دارد (اندرسون، ۱۹۸۵). زمانی که دانش آموزان موفّق شوند اطّلاعات جدید را با دانش قبلی خود مرتبط سازند، یادگیری معنادار رخ داده است (دی وستا، ۱۹۸۷).

یکی از اصول روان شناسی شناختی این است که اگر اطّلاعات بامعنا باشد، بهتر آموخته و نگهداری می‌شود (آزوبل، ۱۹۶۰)؛ به همین دلیل حتّی اگر موادّ خواندنی، معنای خاصّی نداشته باشند (مانند فهرستی از کلمات) اغلب افراد سعی می‌کنند به طور خودکار بین آنها رابط. معنادار ایجاد کنند. در این تحقیق برآنیم تا درستی مطلب یاد شده را در بوت. آزمایش قرار دهیم.

بدنه اصلی:

برای این منظور آزمایشی اجرا شد که در آن فرایندی ذهنی اتفّاق افتاد. این آزمایش چهار نفر شرکت کننده داشت و ابزار آزمایش فهرستی از کلمات زیر بود.

موش آبی، آهنگر، پلنگ، نانوا، گربه وحشی، حسن، علی، چاپگر، مهدوی، شیمی دان، ترب، قارچ، مجتبی، لوله کش، کدو، سنجاب، زهرا، یاسر، هویج، شیرفروش، داروساز، یوزپلنگ، موش خرما، قاسمی،خواربارفروش، نوح، حبیبی، کاهو، زرافه، شلغم، سیر، ریواس، ماشین نویس، بادمجان، گورخر، الاغ، دندان ساز، سمور دریایی، جعفری، اسفناج، کتابچی، راسو، دلّال.

برای اجرای آزمایش ابتدا به شرکت کنندگان گفته شد که فهرستی از کلمات خوانده می‌شود و لازم است آنها هر تعدادی از کلمات را که می توانند به خاطربسپارند. سپس فهرست با سرعت حدود یک کلمه در سه ثانیه خوانده شد. آنگاه به شرکت کنندگان گفته شد هر تعداد از کلمات را که به یاد می‌آورند، فورا روی کاغذ بنویسند. از زمان شروع، پنج دقیقه به آنها فرصت داده شد.

بحث و نتیجه گیری:

همان طور که احتمالا در موقع خواندن فهرست توجّه کرده اید، کلمات از چهار دسته حیوانات، اسامی خاص، حرفه‌ها و گیاهان تشکیل شده است. نتیجه تحقیق نشان داد شرکت کنندگان کلمات مزبور را به صورت مجموع. معنادار به یاد می‌آورند، نه براساس ترتیبی که برای آنها قرائت شده است. به طور مشخّص، آنان از قبل مفاهیم مربوط به حیوانات، اسامی، حرفه‌ها و گیاهان را به خوبی می‌دانند.

زمانی که تشخیص می‌دهند اطّلاعات جدید (فهرست کلمات) را می‌توان در قالب طبقه بندی‌ها معنادارتر کرد، مجموعهی ابی‌ها انجام می‌گیرد. بدین طریق یادگیری ساده‌تر می‌شود، زیرا یادگیرنده، آنها را معنادار کرده است. این نشان می دهد که افراد به جای اینکه پردازشگران منفعل اطّلاعات باشند، پردازشگرانی فعّال اند و برای یادگیری و به خاطرسپاری مطالب، در ذهن خود، چارچوب معنایی ایجاد می‌کنند.

منابع:

گلاور، جان ای. و برونینگ، راجر اچ. (۱۳۸۱). روانشناسی تربیتی، ترجمه علینقی خرازی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حال که با صورت کلی مقاله آشنا شدیم، بخش‌های آن را به ترتیب می‌آوریم و بررسی می‌کنیم. آگاهی از ساختار مقاله، لازمه نگارش مقاله است.

۱- عنوان

مقاله مانند هر متن ساختارمند دیگر، بدون موضوعی واحد شکل نمی گیرد. البته باید دانست که «موضوع» با «عنوان» متفاوت است. موضوع گسترده‌تر از عنوان است. درواقع عنوان، حیطه پژوهش را محدودتر می‌کند. برای مثال، موضوع مقاله‌‌ای که خواندید، مربوط به حوزه تعلیم و تربیت یعنی «یادگیری» است؛ بدین معنا که دغدغه پژوهشگر مطالعه و جمع آوری داده‌ها در این زمینه است. امّا این موضوع بسیار کلی است و باید محدود گردد. بنابراین در مثال پیشین «یادگیری» تحت عنوان «یادگیری معنادار» محدود شده است.

نکته قابل توجّه دیگر این است که عنوان در مقاله تحقیقی شفاف است و هیچ گونه ابهامی ندارد. عنوان مقاله‌‌ای که خواندید «یادگیری معنادار» است که درون مایه اصلی مقاله است و تمامی مطالب حول محور آن شکل می‌گیرد.

به عنوان‌های زیر توجّه کنید:

■ رابطه آلودگی هوا و بیماری خونی

■ مقایسه سجع در گلستان سعدی و مقامات حمیدی

■ بررسی اشتباهات نگارشی پیام‌ها در فضای مجازی

دو عنوان برای مقاله تحقیقی پیشنهاد دهید که هم محدود باشد، هم شفّاف.

فعّالیت (۱)

۲٫ نام نویسنده یا نویسندگان

۳٫ چکیده

۴٫ کلید واژه‌ها

نام نویسنده یا نویسندگان، نگارش چکیده و استخراج کلیدواژه‌ها پس از نوشتن مقاله انجام می‌شود؛ بنابراین در درس بعد این قسمت‌ها را می‌آموزیم.

۵- مقدّمه

مقدّمه شامل دو بخش است:

زمینۀ مسئله: زمینۀ مسئله دریچۀ ورود به بحث مقاله است. در این قسمت نویسنده با اشاره به مطالبی که در کتاب ها، مقالات و سایر منابع خوانده است، باورهای علمی و پژوهشی خود را بیان می کند و سعی دارد اهمّیت موضوع را برای خواننده آشکار سازد.

یکی از نکات قابل توجّه در نوشتن مقاله، آن است که نویسنده نشان دهد مطالبی را که بیان می‌کند، از کجا آورده است. اخلاق پژوهش ایجاب می‌کند نویسنده در سراسر مقاله به منبع اصلی مطالبی که آورده است، ارجاع دهد.

بیان مسئله: نویسنده در زمینۀ مسئله، بحث را از فضای کلیّ تر، آغاز می کند و مرحله به مرحله آن را محدود می کند و در پایان، مسئلۀ تحقیق به روشنی بیان می شود. معمولاً بیان مسئله در یک جمله است.

برای آشنایی بیشتر، بخش‌های مقدمه مقاله‌‌ای را که خواندید، بررسی می‌کنیم. بخش اوّل آن «زمینه مسئله» است که به شکل زیر تنظیم شده است:

■ مطلب در «زمینه مسئله» با موضوع کلی پرورش قوّه تفکّر شروع شده است.

■ یادگیری معنادار به عنوان یکی از عناصر تقویت تفکّر تعریف شده است.

■ اهمّیت یادگیری معنادار در معناسازی، مطرح شده است.

محتوای زمینه مسئله با مراجعه به منابع به دست آمده و ارجاع آنها ارائه شده است. بخش دوم مقدّمه «بیان مسئله» است. در مقاله‌‌ای که خواندیم، این جمله، حاوی بیان مسئله است: «در این تحقیق برآنیم تا درستی مطلب یادشده را در بوته آزمایش قرار دهیم.»

فعّالیت (۲)

مقدمه زیر را بخوانید و دو بخش زمینه مسئله و بیان مسئله را در آن تحلیل کنید.

از نظر انجمن ملّی خواندن (۲۰۰۰) درک مطلب اهمّیت زیادی در رشد مهارت‌های کودکان و به ویژه در توانایی تحصیلی آنها دارد. اهمّیت درک متن در توانایی تحصیلی دانش آموزان موجب گردیده است مطالعات بین المللی در زمین. پیشرفت سواد خواندن به ارزیابی توانایی خواندن کودکان بپردازد. مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن (پرلز) یکی از مجموعه مطالعات گسترده‌‌ای است که انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی(IEA) انجام می‌دهد. مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن (پرلز) به ارزیابی توانایی خواندن کودکان در پایه چهارم ابتدایی می‌پردازد و به فاصله هر پنچ سال برگزار می‌گردد. نتایج آزمون پرلز ۲۰۰۱ ، ۲۰۰۶ و ۲۰۱۱ نشان می‌دهد که میانگین کل نمرات جهانی در آزمون پرلز ۵۰۰ است و میانگین کل نمرات دانش آموزان ایرانی به طور معناداری کمتر از میانگین جهانی است کریمی، ( ۱۳۸۸). این مطالعه با استفاده از مداخله آموزشی سعی در بهبود وضعیت درک متن دانش آموزان ۹ تا ۱۰ ساله دارد.                                              مؤلفان

۶- بدنۀ اصلی

در متن مقاله، به اصل بحث مورد نظر می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم که با ارائه داده‌های کافی و مثال‌های مفید، نکته مورد نظرمان را برای خواننده به روشنی بیان کنیم. اگر تحقیق انجام شده، مانند مقاله «یادگیری معنادار» پژوهشی میدانی باشد، در این بخش روش اجرای تحقیق به طور کامل توضیح داده می‌شود. در صورتی که تحقیق، کتابخانه‌‌ای باشد و با مراجعه به منابع، موضوع بررسی شده باشد، لازم است نویسنده اطّلاعاتی را که از سایر منابع گردآوری کرده است، بیان کند و با استدلال‌های شخصی به تشریح مطالب بپردازد و دیدگاه خود را با خواننده در میان گذارد.

در نوشتن متن مقاله، دو نکته بسیار اهمّیت دارد:

■ رعایت انسجام مطالب در هر بند

■ پیوستگی بندها

فعّالیت (۳)

بدنه اصلی مقاله «جنبه‌های ادبی در تاریخ بیهقی» را بخوانید. این مقاله حاصل پژوهش کتابخانه‌‌ای است. در این بخش نویسنده موضوع مورد نظر خود را توضیح می دهد. انسجام و پیوستگی بند‌ها را تحلیل کنید.

«تاریخ بیهقی جدا از ارزش‌های تاریخی، دارای ادبیت خاصّی است و کمتر کتاب منثوری را می‌توان یافت که این گونه به واژه گزینی توجّه داشته باشد. بنا به قول شفیعی کدکنی، در بسیاری از عبارات بیهقی یا تذکره الاولیا نظم، بیشتر رعایت شده است تا مثلاً بسیاری از شعرهای سروش اصفهانی یا قاآنی. در بسیاری از عبارات بیهقی یا تذکره الاولیا و یا نثر عین القضات همدانی، به حالتی از اجتماع کلمات برخورد می‌کنیم که در منتهای قدرت ترکیب و انتظام قرار دارد؛ به حدّی که اگر کلمه‌‌ای پس و پیش شود، آن سلسله و انتظام به هم می‌خورد (شفیعی کدکنی، ۱۳۸۴ ). زبان بیهقی زبان گفتاری مردم است؛ از همین رو به راحتی قابل درک است. یکی از ویژگی‌های زبانی او کوتاهی جملات است. از نظر او جمله کوتاه مخاطب ر آزار نمی دهد. بیهقی برای گسترش دامنه تعبیرات و ترکیبات و مفردات خود از امکانات زبانی مانند ترکیب سازی، واژه سازی و همچنین پسوند‌ها و پیشوند‌ها استفاده می کند. او با خودداری از به کار بردن مترادفات و کلمات زائد، نثر را زدوده و بلیغ جلوه گر ساخته است. البته اندک کاربرد او نیز موسیقی و زبان او را فربه می کند: « و دیگر روز خصمان قوی‌تر و دلیرتر و بسیارتر و بکارتر آمدند و از همه جوانب جنگ پیوستند (بیهقی،۱۳۸۰).»

زاویه دید در تاریخ بیهقی، دانای کل است و زاویه دید شخصیت‌های اصلی و فرعی داستان، از دید سوم شخص نقل می‌شود. داستان‌های او ساختار پیوسته‌‌ای داردکه به وسیله روایات دیگر قطع می‌شود: «اکنون به سر تاریخ باز شوم.» او ضمن اینکه از تکنیک بازگشت به گذشته استفاده می‌کند، چندین داستان را هم به صورت هم زمان توضیح می‌دهد. درهم تنیدگی جملاتی که بیهقی از آنها سود برده است، تسلسل مفاهیم و معانی را در پی دارد و باعث می شود فکر نویسنده بدون وقفه و زنجیروار وارد ذهن خواننده شود.»۱

۱- مطالب این بخش برگرفته از مقاله «جنبه‌های ادبی در تاریخ بیهقی» در شماره ۱۲۲ مجله رشد زبان و ادب فارسی است.

۷- بحث و نتیجه گیری

در این بخش ابتدا یافته‌های تحقیق، تحلیل می‌شود و سپس با استفاده از مطالبی که در مقدّمه آمده، نتیجه گیری و جمع بندی صورت می‌پذیرد.

فعّالیت (۴)

بخش بحث و نتیجه گیری مقاله «یادگیری معنادار» را با توجّه به دو نکته زیر بررسی کنید:

 – تحلیل یافته‌ها

 – نتیجه گیری با استفاده از مطالب مقدّمه

۸ . فهرست منابع

بخش پایانی مقاله یعنی فهرست منابع نیز در درس آینده خواهد آمد.

کارگاهِ نوشتن

تمرین (۱) چند مقاله تحقیقی را در مجلّات انتخاب کنید و با توجّه به آنچه آموختید نقاط قوّت و ضعف آن را بیابید.

تمرین (۲) با راهنمایی دبیرتان موضوعی انتخاب کنید و مقاله‌‌ای تحقیقی بنویسید.

تمرین (۳) مقاله دوستان خود را بر اساس معیارهای جدول ارزشیابی درس تحلیل کنید.

مَثَل نویسی

مَثَل های زیر را بخوانید. سپس یکی را انتخاب کنید و آن را گسترش دهید.

◙ آفتاب پشت ابر نمی ماند.

پیام: حقیقت همیشه پنهان نخواهد ماند و واقعیت روزی هویدا خواهد گشت.

◙ عاقل نکند تکیه به دیوار شکسته. (بردوش من خسته مکن دست حمایل / عاقل نکند تکیه به دیوار شکسته)

پیام: انسان دانا و خردمند هیچ گاه کاری را که به زیانش است انجام نمی دهد.

◙ عالم شدن چه آسان، آدم شدن چه مشکل!

پیام: درس خواندن و دانا شدن آسان است اما انسان شدن از به دست آوردن خوی پسندیده سخت دشوار است.