آفرین جان آفرین پاک را / آن که جان بخشید و ایمان خاک را
قلمرو زبانی: آفرین: احسنت؛ زه / جان آفرین: آفریننده جان / را: حرف اضافه به معنای «برای» / بخشیدن: ارزانی داشتن (بن ماضی: بخشید؛ بن مضارع: بخش) / قلمرو ادبی: قالب: مثنوی / وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن/ پاک، خاک: جناس؛ قافیه / خاک: مجاز از خاکیان / واژه آرایی: جان / جناس همسان: آفرین(۱- احسنت ۲- آفریننده) / واج آرایی: «ا» / حروف قافیه: اک(مصوت + صامت) قاعده ۲/ حرف روی: «ک» / ردیف: را.
بازگردانی: آفرین بر خدای پاک و آفریننده جان که به خاکیان جان و ایمان داد.
عرش را بر آب بنیاد او نهاد / خاکیان را عمر بر باد او نهاد
قلمرو زبانی: عرش: تخت؛ اورنگ ایزدی / نهادن: قرار دادن (بن ماضی: نهاد؛ بن مضارع: نه) / را: اضافه گسسته / قلمرو ادبی: بر باد نهادن: کنایه از ناپایدار و از بین رفتنی و سست بودن / واژه آرایی: او؛ نهاد / واج آرایی: «ا» / حروف قافیه: اد(مصوت + صامت) قاعده ۲/ حرف روی: «د» / ردیف: او نهاد / تناسب: آب؛ باد؛ خاکی
بازگردانی: او بنیاد و پایه عرش را بر آب نهاد و جانداران خاکی را میرا آفرید.
آسمان را در زبردستی بداشت / خاک را در غایت پستی بداشت
قلمرو زبانی: داشتن: نگه داشت؛ پروردن / زبردستی: بلندی و اوج / غایت: نهایت / قلمرو ادبی: زبردستی، پستی: تضاد / خاک: مجاز از زمین / زبردستی، پستی: پساوند / واج آرایی: «ا» / حروف قافیه:ﹷ ستی (مصوت + صامت+ صامت) قاعده ۲/ حرف روی: «ت» / ردیف: بداشت / شبه موازنه / تضاد: زبردستی، پستی / تضاد: آسمان، خاک /
بازگردانی: آسمان را در اوج بلندی نگاه داشت و زمین و خاک را بی اندازه پست و خوار کرد.
آن یکی را جنبش مادام داد / وان دگر را دایما آرام داد
قلمرو زبانی: جنبش: پویش؛ حرکت / مادام: پیوسته / آرام: بی جنبش / را: به معنای «به» / قلمرو ادبی: جنبش، آرام: تضاد / مادام، آرام: پساوند / واج آرایی: «د» / حروف قافیه: ام(مصوت + صامت) قاعده ۲/ حرف روی: «م» / ردیف: داد
بازگردانی: به آسمان حرکت پیوسته را داد و به زمین بی حرکتی .
آسمان چون خیمهٔ برپای کرد / بی ستون کرد و زمینش جای کرد
قلمرو زبانی: خیمه: چادر، خرگاه / قلمرو ادبی: چون خیمهٔ: تشبیه / پای، جای: جناس / واج آرایی: «ر» / حروف قافیه: ای (مصوت + صامت) قاعده ۲/ حرف روی: «ا» / ردیف: کرد / واژه آرایی: کرد / تضاد: آسمان، زمین /
بازگردانی: آسمان را مانند خرگاه افراشته ساخت و آن را بدون ستون افراشت و آن را بر زمین جای کرد.
کرد در شش روز هفت انجم پدید / وز دو حرف آورد نه طارم پدید
قلمرو زبانی: انجم: ج نجم، سیارگان / هفت انجم: منظور: ماه، تیر، ناهید، خورشید، بهرام، اورمزد، کیوان / طارم: گنبد / دو حرف: منظور فعل «کن» در عربی است / نه طارم: نه طبقه آسمان؛ فلک (ماه) فلک عطارد (تیر) فلک زهره (ناهید) فلک شمس (آفتاب) فلک مریخ (بهرام) فلک مشتری (اورمزد) فلک زحل (کیوان) و بالاتر ازین هفت دو فلک دیگراست فلک ستارگان ایستاده و فلک نهم یا فلک الافلاک. / قلمرو ادبی: تلمیح به داستان آفرینش جهان و آیه: «و اذا قضی امرا فانما یقول له کن فیکون» / طارم: استعاره از فلک آسمان / انجم، طارم: قافیه / واج آرایی: «د» / حروف قافیه: ﹹ م (مصوت + صامت) قاعده ۲/ حرف روی: «م» / ردیف و واژه آرایی: پدید
بازگردانی: در شش روز ستارگان را پدید آورد و از دو حرف «کن» نه طبقه آسمان را آفرید.
