بایگانی دسته: education

تاریخ ادبیات کتابهای فارسی

تاریخ ادبیات فارسی دوازدهم

تاریخ ادبیات فارسی دوازدهم

درس یکم

گلستان، سعدی

کلیله و دمنه؛ ترجمه نصرالله منشی

درس دوم

مست و هوشیار، پروین اعتصامی

در مکتب حقایق، حافظ

درس سوم

آزادی، ابوالقاسم عارف قزوینی

دفترِ زمانه، فرّخی یزدی

روایت سنگرسازان ۲،‌‌‌ عیسی سلمانی لطف آبادی

درس پنجم

دماوندیّه، محمد تقی بهار

قصه شیرین فرهاد، احمد عربلو

درس ششم

مثنوی معنوی، مولانا

فیه ما فیه؛ مولوی

درس هفتم

فی حقیقه العشق، شهاب الدین سهروردی

تمهیدات، عین القضات همدانی

مثل درخت، در شب باران، محمدرضا شفیعی کدکنی (م. سرشک)

درس هشتم

از پاریز تا پاریس، باستانی پاریزی

تذکره الاولیا، عطّار

درس نهم

کویر؛ دکتر علی شریعتی

بخارای من، ایل من، محمّد بهمن بیگی

درس دهم

دری به خانۀ خورشید، سلمان هراتی

تیرانا؛ محمدرضا رحمانی (مهرداد اوستا)

درس یازدهم

سانتاماریا (مجموعه آثار)، سیّد مهدی شجاعی

درس دوازدهم

شاهنامه فردوسی

گلستان، سعدی

درس سیزدهم

در حیاط کوچک پاییز در زندان، اخوان ثالث

درس چهاردهم

کتاب منطق الطیر، عطٌار نیشابوری

سندبادنامه، ظهیری سمرقندی

درس شانزدهم

کباب غاز، محمدعلی جمال زاده

ارمیا، رضا امیرخانی

درس هفدهم

هوا را از من بگیر اما خنده ات را نه، پابلو نرودا

مسافر، یوهان کریستف فریدریش شیللر

درس هجدهم

غزلواره‌ها، شکسپیر

قصّه‌های دوشنبه، آلفونس دوده / ترجمه عبدالحسین زرین کوب

تاریخ ادبیات فارسی دوازدهم

نکته هایی درباره تاریخ ادبیات نهایی

۱- بیش از ۵۰/۰ پرسش های تاریخ ادبیات گزینه‌ای است؛ بیشتر دو گزینه‌ای و گاهی چندگزینه‌ای. گه گاه پرسش‌ها ساختار «درست و نادرست» دارند و اندکی نگارشی.

۲- از موضوع درس‌ها نیز پرسش طرح شده است مانند نمونه زیر:

۩ موضوع کدام اثر با بقیه متفاوت است؟                                                                                                      «خارج دی ۹۹»

الف) تیرانا                 ب) دری به خانه خورشید                   پ) سانتاماریا                    ت) در حیاط کوچک پاییز در زندان

۳- از نام درس‌ها نیز پرسش طرح شده است، اما اندک؛ مانند نمونه زیر:

۩ شعر «دفتر زمانه» از کیست؟                                                                                                              «خارج خرداد ۹۹»

  الف) ملک الشعرای بهار       ب) عارف قزوینی                        پ) فرخی سیستانی                         ت) فرخی یزدی

نمونه پرسش‌های نهایی فارسی ۱۲

نام صاحب اثر داده شده را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید.       « تألیفی»

الف) گلستان: (سنایی غزنوی/ سعدی / نصر الله منشی) 

ب) روایت سنگرسازان ۲ (عیسی سلمانی لطف آبادی / احمد عربلو)    

نام صاحب اثر داده شده را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید. «روزانه خرداد ۹۹» « شهریور ۹۸»

قصه شیرین فرهاد (احمد عربلو / مهرداد اوستا)

پاسخ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید. « خارج خرداد ۱۴۰۱»

قصیده «دماوندیه» اثر (محمد تقی بهار – عارف قزوینی) است.

از بین آثار زیر، کدام اثر از آن مولانا نیست. « خرداد ۹۹»« خارج خرداد ۱۴۰۱»

فیه مافیه دری به خانه خورشیدمثنوی معنوی

کدام توضیحات زیر با کتاب «فی حقیقه العشق» متناسب است؟  « خرداد ۱۴۰۱» «روزانه خرداد ۹۹»

الف) کتابی است عرفانی از شیخ شهاب الدین سهروردی.   ب) کتابی است به نظم درباره عشق لیلی و مجنون

نام صاحب اثر داده شده را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید. 

الف) تمهیدات (سهروردی / عین القضات همدانی) « انسانی خرداد ۱۴۰۰» 

ب) مثل درخت در شب باران (محمدرضا شفیعی کدکنی / دکتر محمدعلی اسلامی) « تألیفی»

درست و نادرست بودن گزینه های زیر را مشخص کنید.

الف) «از پاریز تا پاریس» نوشته «دکتر محمدعلی اسلامی» است. « خارج خرداد ۹۹»                  درست    نادرست

ب) « تذکره الاولیا» از آن «عطار نیشابوری» است. « تألیفی»                          درست              نادرست

ج) «کویر» نوشته «محمد ابراهیم باستانی پاریزی» است.  « خارج خرداد ۱۴۰۱»                     درست    نادرست 

نام پدیدآورنده آثار زیر را بنویسید.

الف) بخارای من ایل من « تألیفی»                                                               ب) سانتاماریا « تألیفی»

نام صاحب هر یک از آثار داده شده را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید. « خرداد ۹۸»

الف) تیرانا: (احمد عربلو / محمدرضا رحمانی)       

ب) دری به خانه خورشید: (سلمان هراتی / پابلو نرودا) «انسانی خرداد ۱۴۰۰»

جای خالی عبارت زیر را به درستی پُر کنید. « شهریور ۱۴۰۱»

خوان هشتم برگرفته از کتاب ………………………………….. اخوان ثالث است.

داستان «سی مرغ و سیمرغ» از کدام اثر ادبی برگرفته شده است؟ « شهریور ۱۴۰۲»

درست و نادرست بودن گزینه های زیر را مشخص کنید.

الف) «محمدعلی جمال زاده» نویسنده «داستان کباب غاز» است. « خارج خرداد ۹۹»                    درست     نادرست

از بین آثار زیر، یک اثر از «پابلو نرودا» بیابید. « خرداد ۱۴۰۰»

از پاریز تا پاریس – غزلواره ها – هوا را از من بگیر خنده ات را نه – کباب غاز- فی حقیقه العشق

از بین آثار زیر، به ترتیب یک اثر از «شکسپیر» و یک اثر از «آلفونس دوده» بیابید. « خرداد ۱۴۰۰»

از پاریز تا پاریس – غزلواره ها – هوا را از من بگیر خنده ات را نه – کباب غاز- قصه های دوشنبه

متن زیر، برگرفته از کتاب ………………. نوشته آلفونس دوده و ترجمه ……………………. است.

«امّا بغض و اندوه، صدا را در گلویش شکست، نتوانست سخن خود را تمام کند؛ سپس روی برگردانید و پاره ای گچ برگرفت و با دستی که از هیجان و درد می لرزید، بر تخته سیاه این کلمات را با خطّ جلی نوشت: زنده باد میهن.» « دی ۱۴۰۱ »

درستی یا نادرستی عبارت زیر را بررسی کنید. « خرداد ۱۴۰۱»

«قصه های دوشنبه اثری از ترجمه های عبدالحسین زرین کوب است.                                         درست    نادرست

نام آفرینندگان آثاری که نویسنده آنها نادرست است، بنویسید. « شهریور ۱۴۰۲»

«سانتا ماریا: سید مهدی شجاعی– تمهیدات: شهاب الدّین سهروردی – سندباد نامه: ظهیری سمرقندی – فیه ما فیه: جامی – دری به خانه خورشید: سلمان هراتی»

سعید جعفری
سعید جعفری دبیر فارسی، عربی و انگلیسی

تاریخ ادبیات فارسی یازدهم

نیایش

فرهاد و شیرین، وحشی بافقی

درس یکم

بوستان،سعدی

بهارستان، جامی

درس دوم

تاریخ بیهقی،ابوالفضل بیهقی

تحفه الاحرار ، جامی

درس سوم

گلستان،سعدی

درس پنجم

عباّس میرزا، آغازگری تنها، مجید واعظی

زندان موصل (خاطرات اسیر آزاد شده، اصغر رباط جزی)، کامور بخشایش

درس ششم

لیلی و مجنون، نظامی گنجه ای

تذکره الاولیا، عطّار

درس هفتم

مِرصاد العِباد مِن المَبدأ الی المَعاد، نجم الدّین رازی (معروف به دایه)

غزلیات شمس، جلال الدّین محمّد مولوی

درس هشتم

زندگانی جلال الدّین محمّد، مشهور به مولوی، بدیع الزّمان فروزانفر

اسرارالتّوحید، محمّدبن منوّر

درس نهم

روزها، دکتر محمّدعلی اسلامی ندوشَن

درس دهم

درس یازدهم

هم صدا با حلق اسماعیل، سید حسن حسینی

درس دوازدهم

چشمه روشن، غلامحسین یوسفی

شاهنامه، فردوسی

روضه خلد، مَجد خوافی

درس چهاردهم

حمله حیدری، باذل مشهدی

درس پانزدهم

کلیله و دمنه ، ترجمه ابوالمعالی نصرالله منشی

جوامع الحکایات و لوامع الرّوایات، محمّد عوفی

درس شانزدهم

شلوارهای وصله دار، رسول پرویزی

سه دیدار، نادر ابراهیمی

درس هفدهم

ماه نو و مرغان آواره، رابیندرانات تاگور

پیامبر و دیوانه، جبران خلیل جبران

درس هجدهم

دیوان غربی  شرقی ، یوهان ولفگانگ گوته

پرنده ای به نام آذرباد، ریچارد باخ، ترجمه سودابه پرتوی

نمونه پرسش‌های فارسی ۱۱

۩ نام صاحب اثر داده شده را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید.                                                                                « تألیفی»

الف) فرهاد و شیرین: (جامی / سعدی / وحشی بافقی)    

ب) بهارستان (جامی/ وحشی بافقی)    

۩ از بین آثار زیر، کدام اثر از آن جامی نیست؟                                                                                                   « تألیفی»

 (بهارستان/ فرهاد و شیرین/ تحفه الاحرار)

۩ متن زیر، برگرفته از کتاب …………………………….. است.

«و روز دوشنبه [امیرمسعود] شبگیر، برنشست و به کرانِ رودِ هیرمند رفت با بازان و یوزان و حَشَم و ندیمان و مُطربان؛ و تا چاشتگاه به صید مشغول بودند. پس، به کرانِ آب فرود آمدند و خیمه ها و شِراع ها زده بودند

۩ کدام کتاب از آن مجید واعظی است؟

 (عباّس میرزا، آغازگری تنها / فرهاد و شیرین / بهارستان)

۩ از بین آثار زیر، کدام اثر از آن سعدی نیست.

بوستان بهارستان گلستان

۩ نویسنده کتاب  «لیلی و مجنون» ……………….. است.                                                                                               

الف) عطار                                                                ب) نظامی گنجه‌ای

۩ درست و نادرست بودن گزینه‌های زیر را مشخص کنید.

الف) کتاب «زندان موصل» نوشته «اصغر رباط جزی» است.                            درست □           نادرست

ب) کتاب «زندان موصل» خاطرات اسیر آزاد شده، «اصغر رباط جزی» است.       درست □           نادرست □

۩ نام پدیدآورندگان آثار زیر را بنویسید.

الف) مِرصاد العِباد مِن المَبدأ الی المَعاد:                                                          ب) غزلیات شمس:

۩ نام صاحب هر یک از آثار داده شده را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید.

الف) روزها: (دکتر محمّدعلی اسلامی ندوشَن/ محمّدبن منوّر)                                                    

ب) اسرار التّوحید: (نجم الدّین رازی (معروف به دایه) / محمّدبن منوّر)

۩ نام آفرینندگان آثاری را که نویسنده آنها نادرست است، بنویسید.

«تذکره الاولیا: عطّار – بهارستان: سعدی – زندان موصل: کامور بخشایش – روزها: دکتر محمّدعلی اسلامی ندوشَن: اسرار التّوحید، محمّدبن منوّر – عباّس میرزا، آغازگری تنها: جامی»

۩ جای خالی عبارت زیر را به درستی پُر کنید.

«ذوق لطیف» برگرفته از کتاب ………………………. دکتر محمّدعلی اسلامی ندوشَن است.

نیمه دوم کتاب

۩ درست و نادرست بودن گزینه‌های زیر را مشخص کنید.

«سید حسن حسینی» نویسنده « هم صدا با حلق اسماعیل » است.                           درست □          نادرست

۩ از بین آثار زیر، یک اثر از « غلامحسین یوسفی» و یک اثر از « رابیندرانات تاگور» بیابید.

هم صدا با حلق اسماعیل چشمه روشن حمله حیدری بهارستان اسرار التّوحیدماه نو و مرغان آواره

۩ از بین آثار زیر، به ترتیب یک اثر از «جبران خلیل جبران» و یک اثر از «یوهان ولفگانگ گوته» بیابید.

پرنده ای به نام آذرباد پیامبر و دیوانه سه دیدار چشمه روشن دیوان غربی  شرقی

۩ متن زیر، برگرفته از کتاب …………………………….. نوشته ریچارد باخ و ترجمه ……………………………. است.

«آذرباد، یک مرغ عادی نبود که از تمرین سَر بخورد. بیشتر مرغ های دریایی نمی خواستند بیش از آنچه راجع به پرواز می دانستند، بیاموزند. برای آنها فقط پرواز به طرف ساحل برای دست یافتن به غذا مطرح بود، ولی آذرباد بیش از هر چیز در زندگی از آموختن پرواز لذّت می برد

۩ درستی یا نادرستی عبارت زیر را بررسی کنید.

الف) «سه دیدار» اثری از « نادر ابراهیمی» است.                                                                 درست نادرست

ب) «کلیله و دمنه» ترجمه‌ «ابوالمعالی نصرالله منشی» است.                                                        درست نادرست

۩ نام صاحب هر یک از آثار داده شده را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید.

الف) جوامع الحکایات و لوامع الرّوایات: (باذل مشهدی/ محمّد عوفی)                                                

ب) شلوارهای وصله دار: (رسول پرویزی/ نادر ابراهیمی)

۩ نویسنده کتاب«روضه خلد» ……………….. است.                                                                                                    

الف) محمّد عوفی                                                         ب) مَجد خوافی

saeedjafari
jafarisaeed

تاریخ ادبیات فارسی دهم

نیایش

الهی نامه: عطار نیشابوری

درس یکم

کلیله و دمنه، ترجم. نصرالله منشی

درس دوم

قابوس نامه، عنصرالمعالی کیکاووس

دیوار، جمال میرصادقی

درس سوم

گوشواره عرش (مجموعه کامل شعرهای آیینی)، سیدعلی موسوی گرمارودی

سیاست نامه، خواجه نظام الملک توسی

درس پنجم

درس ششم

اسرارالتوّحید، محمّدبن منوّر

درس هفتم

تفسیر سوره یوسف، احمدبن محمّدبن زید طوسی

درس هشتم

سفرنامه، ناصرخسرو

گلستان، سعدی

درس نهم

اتاق آبی، سهراب سپهری

ارزیابی شتاب زده، جلال آل احمد

درس دهم

اسرارالتوّحید، محمّدبن منوّر

درس یازدهم

من زنده ام ، معصومه آباد

درس دوازدهم

شاهنامه، فردوسی

گلستان، سعدی

درس سیزدهم

شاهنامه، فردوسی

درس چهاردهم

مثنوی معنوی، مولوی

اخلاق محسنی، حسین واعظ کاشفی

درس شانزدهم

جوامع الحکایات ولوامع الرّوایات، سدید الدّین محمّد عوفی

درس هفدهم

سَمفونی پنجم جنوب، نزِار قَباّنی

درس هجدهم

مائده های زمینی و مائده های تازه، آندره ژید

سه پرسش، تولستوی

saeedjafari
jafarisaeed

آموزه دوازدهم: کنایه

کنایه هم گونه‌ای از مجاز است که بر بنیاد اصل مجاورت استوار است. همانطور که استعاره بر بنیاد مشابهت استوار بود. در کنایه هم معنای قاموسی و واژگانی عبارت (معنای نزدیک) و هم معنای مجازی (معنای دور) با هم به ذهن خواننده می‌آیند؛ امّا خواست گوینده معنای دور است و آن را با تأمّل در اجزای کلام و بافت سخن می‌توان دریافت. به عبارتی در کنایه معنای نزدیک و دور لازم و ملزوم یکدیگر هستند و با دقّت در اجزای کلام، از معنای نزدیک به معنای دور منتقل می‌شویم.

● کنایه هم گونه‌ای از مجاز است که بر بنیاد اصل …… استوار است. – مجاورت

کنایه در لغت، یعنی «پوشیده سخن گفتن» و در اصطلاح، واژه یا عبارتی است که معنای ظاهری و نزدیک آن، مورد نظر گوینده نیست؛ بلکه مفهوم دور آن مدّنظر است؛ مثال:

وقتی می‌گوییم  «فلانی دست به جیب است» سخنی به کنایه گفته‌ایم و منظورمان این است که او مرد خیّر و بخشنده‌ای است و صرفا هدف ما این نیست که بگوییم او دست به جیب می‌برد.

● کنایه در لغت و اصطلاح چیست؟ با نمونه گزارش کنید. – کنایه در لغت، یعنی «پوشیده سخن گفتن» و در اصطلاح، واژه یا عبارتی است که معنای ظاهری و نزدیک آن، مورد نظر گوینده نیست؛ بلکه مفهوم دور آن مدّنظر است؛ مثال: «فلانی دست به جیب است» سخنی به کنایه گفته‌ایم یعنی او مرد بخشنده‌ای است.

چکیده: ۱- کنایه گونه‌ای مجاز است. ۲- کنایه معمولا عبارت است. ۳- دارای دو معنای نزدیک و دور است. ۴- هر دو معنا انجام شدنی است. ۵- معنای دور و نزدیک لازم و ملزوم هم اند.

به این بیت توجّه کنید:

◙ همّت مردانه می‌خواهد گذشتن از جهان / یوسفی باید که بازار زلیخا بشکند (صائب)

ذهن ما در عبارت «بازار شکستن» با توجّه به واژگان و اصطلاحات به کار رفته در بیت مثل یوسف، گذشتن از دنیا و داشتن همّت مردانه، به معنای دور آن یعنی «بی رونق کردن» راهنمایی می‌شود. چند مثال دیگر:

◙ سخن او بر سر زبان‌ها افتاد.

◙ زاغی از آنجا که فراغی گزید، / رخت خود از باغ به راغی کشید (جامی)

فراغ: آسایش / رخت: اثاث / راغ: مرغزار، دامنه کوه

بازگردانی: زاغی از آنجا که به دنبال آسایش خودش بود از باغ به دامنه کوهی کوچیده اند.

◙ اکنون همچنین علمای زمان در علوم موی می‌شکافند. (فیه مافیه؛ مولوی)

بر سر زبان افتادن کنایه از «فاش شدن»، رخت کشیدن کنایه از «کوچ کردن» و «موی شکافتن» به معنای دقّت کردن و ریزبینی است.

◙ دامن‌کشان که می‌روی امروز بر زمین /  فردا غبار کالبدت بر هوا رود (سعدی)

دامن کشان بر زمین راه رفتن، کنایه از «ناز و غرور داشتن» است. مصراع دوم نیز کنایه از «مردن» است.

بازگردانی: امروز که با ناز و غرور بر زمین می‌روی،  فردا خواهی مرد.

فرق کنایه با مجاز

در مجاز، فقط یکی از دو معنی، قابل دریافت است آن هم معنی غیرحقیقی، امّا در کنایه، هر دو معنی دور و نزدیک دریافت می‌شود؛ ولی معنی دور اراده شده است. برای مثال وقتی در بیان خسیس بودن کسی می‌گوییم: آب از دستش نمی‌چکد، هم معنای نریختن آب از دست دریافت می‌شود، هم معنای دوم یعنی خسیس بودن؛ امّا معنای دوم مورد نظر شاعر است.

فرق استعاره و کنایه

معمولاً استعاره در «واژه» روی می‌دهد؛ و کنایه در «ساختار کلام» مثال:

به خون خود آغشته و رفته اند / چه گل‌های رنگین به جوبارها (علامه طباطبایی)

در این بیت گلها استعاره از شهیدان است؛

امّا در بیت:

دامن هر گل مگیر و گرد هر بلبل مگرد / طالب حسن غریب و معنی بیگانه باش (صائب)

عبارتهای «دامن چیزی را گرفتن» و «گرد چیزی گردیدن» کنایه هستند و در بافت کلام و عبارت آمده اند.

بازگردانی: متوسل به هر گلی نشو و دنبال هر بلبلی نرو. خواهان زیبایی شگفت و معنای ناآشنا و تازه‌ای باش.

چند کنایۀ دیگر:

دسته گل به آب دادن، کنایه از «اشتباه بزرگ کردن»

دست و پا گم کردن، کنایه از «دچار نگرانی شدن، هول شدن»

تنگدست بودن، کنایه از «فقیربودن» ثابت قدم بودن، کنایه از «با اراده بودن»

تفاوت کنایه با مجاز و استعاره

کنایه
کنایه/ آرایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه
کنایه؛ مجاز؛ استعاره
سعید جعفری
سعید جعفرری دبیر فارسی، عربی و انگلیسی
سعید جعفری
دبیرستان طوس
سعید جعفری
سعید جعفری
سعید جعفرری دبیر فارسی، عربی و انگلیسی

برای آشنایی بیشتر با تست کنایه اینجا را کلیک کنید.

خود ارزیابی

۱- کنایه‌ها را در مثال‌های زیر بیابید.

الف) عاقل چون خلاف اندر میان آید، بجهد و چون صلح بیند، لنگر بنهد. (گلستان سعدی)

کنایه: «جهیدن» کنایه از «گریختن» / «لنگر نهادن» کنایه از «ماندن در جایی»

بازگردانی: خردمند هر گاه در جایی دودستگی و جنگ ببیند، می‌گریزد و چون آشتی بیند، در آنجا می‌ماند.

ب) ای پای به گل فروشده، ای خسته تیر بلا، همه ما را خوانید؛ گرد درِ ما گردید. (کشف الاسرار میبدی)

کنایه: «پای به گل فرو شده» کنایه از «درماندگی» / «گرد درِ کسی گردیدن» کنایه از «به سوی کسی رفتن»

بازگردانی: ای درماندگان ای کسانی که گرفتار بلایید، فقط ما را فرابخوانید و به سوی ما بیایید.

پ) دلها اگر چه صاف، ولی از هراس سنگ / آیینه بود میل تماشا شدن نداشت (سلمان هراتی)

کنایه: «میل تماشا شدن نداشتن» کنایه از «میل به اظهار وجود و عقیده نداشتن»

بازگردانی: اگر چه دلها مانند آینه پاک و بی آلایش بودند، ولی به خاطر ترس از ستمگران میلی نداشتند که زیبایی خود را آشکار کنند.

ت) بگفتا دل ز مهرش کی کنی پاک / بگفت آنگه که باشم خفته در خاک (نظامی)

کنایه: «دل ز مهر پاک کردن» کنایه از « فراموش کردن معشوق»/«خفته در خاک بودن» کنایه از «مردن»

بازگردانی: خسرو گفت دل ز عشقش کی پاک می‌کنی؟ فرهاد گفت آن زمان که بمیرم.

ث) در هر طرف ز خیل حوادث کمینگهی است / زان رو عنان گسسته دواند سوار عمر (حافظ) / خیل: گله اسب؛ فَسیله/ عنان: افسار

کنایه: «عنان گسسته بودن» کنایه از «بی اختیار و به سرعت بودن»

بازگردانی: در هر سو پیشامدهای ناگوار کمین کرده است؛ برای همین عمر و زندگانی بی هدف می‌تازد و می‌گذرد.

ج) به کس مگوی که پایم به سنگ عشق برآمد / که عیب گیرد و گوید چرا به فرق نپویی (سعدی) / فرق: تارک سر

کنایه: «پای به سنگ برآمدن» کنایه از «گرفتار شدن» / « به فرق پوییدن» کنایه از «با همه وجود جستن»

بازگردانی: به کسی نگو که گرفتار عشق شده ام؛ زیرا از تو عیب می‌گیرد و می‌گوید چرا برای عشق جان نمی‌دهد.

۲- مفهوم کنایی عبارت‌های زیر را مشخص کنید:

الف) چنین است رسم سرای درشت / گهی پشت بر زین، گهی زین به پشت (فردوسی)

کنایه: «گهی پشت بر زین، گهی زین به پشت» کنایه از «افت و خیز داشتن زندگی»

بازگردانی: رسم جهان خشن چنین است که گاهی به سود تو است و گاهی به زیان تو.

ب) از مکافات عمل غافل مشو / گندم از گندم بروید جو ز جو (مولوی) / مکافات: کیفر 

کنایه: «گندم از گندم بروید جو ز جو» کنایه از «هر کنشی واکنشی فراخور خود داشتن»

بازگردانی: از پیامد و نتیجه کردارت غافل نشو؛ زیرا گندم از گندم می‌روید و جو ز جو.

پ) نقشی بر آب می‌زنم از گریه حالیا / تا کی شود قرین حقیقت، مجاز من (حافظ)

کنایه: «نقشی بر آب می‌زنم» کنایه از «کار بیهوده کردن»

بازگردانی: اکنون گریه و زاری می‌کنم که هیچ سود و نتیجه ای ندارد و خیال تو در ذهنم نقش می‌زند. باید دید چه زمانی خیال و آرزوهایم جامه حقیقت می‌پوشد و به تو می‌رسم.

ت) قمری ریخته بالم به پناه که روم؟ / تا به کی سرکشی ای سرو خرامان از من؟ (کلیم همدانی)

کنایه: «سرکشیدن» کنایه از «نافرمانی کردن»

بازگردانی: من مانند قمری ریخته بالم به پناه چه کسی بروم؟ تا به کی ای یار از من دوری می‌گزینی؟

۳- در نمونه‌های زیر کنایه‌ها را بیابید و مفهوم کنایی آنها را بیان کنید.

الف) ای که پنجاه رفت و در خوابی / مگر این پنج روز دریابی (سعدی)

کنایه: «خواب بودن» کنایه از «نادان بودن»

بازگردانی: ای که پنجاه سالت رفته است و تو هنوز خفته دلی؛ شاید این پنج روزه‌ای که از عمرت مانده بفهمی.

ب) بس بگردید و بگردد روزگار / دل به دنیا درنبندد هوشیار (سعدی)

کنایه: «دل به چیزی دربستن» کنایه از «علاقمند بودن»

بازگردانی: بسیار روزگار گذشت و می‌گذرد و مرد هوشیار به دنیا علاقه مند نمی‌شود.

پ) از در درآمدی و من از خود به در شدم / گویی کزین جهان به جهان دگر شدم (سعدی)

کنایه: «از خود به در شدم» کنایه از «از خودبیخود شدن» / «ازین جهان به جهان دگر شدم» کنایه از «مردن»

بازگردانی: از در داخل شدی و من سرگشته و واله شدم. گویی از شدت شادمانی مُردم.

ت) الهی پیشانی بر خاک نهادن آسان است؛ دل از خاک برداشتن دشوار است. (حسن زاده آملی)

کنایه: «پیشانی بر خاک نهادن» کنایه از «سجده کردن» / «دل از خاک برداشتن» کنایه از «قطع علاقه کردن»

بازگردانی: خدایا، سجده کردن و نماز خواندن آسان است؛ ولی به دنیا دل ندادن دشوار.

ث) در سلطان و شه را روزها بیهوده کوبیدن، / دگر در کوی شاه خود کنم خاکی به سر امشب (محوی)

کنایه: «در کسی کوبیدن» کنایه از «به کسی متوسل شدن» / «خاک به سر کردن» کنایه از «چاره‌ای اندیشیدن در وضعیت دشوار»

بازگردانی: پیوسته به سلطان و شاه متوسل شدن بیهوده است. امشب دیگر به شاه و دلبر خودم متوسل می‌شوم.

۴- ویژگی‌های زبانی و فکری مثالهای خودارزیابی «۲» را بررسی کنید.

■ ویژگی‌های زبانی

چنین است رسم سرای درشت / گهی پشت بر زین، گهی زین به پشت (فردوسی)

الف) زبان شعر ساده است و در آن الفاظ عربی مشاهده نمی‌شود.

از مکافات عمل غافل مشو / گندم از گندم بروید جو ز جو (مولوی)

ب) زبان ساده است؛ واژگان عربی آن افزایش یافته است. مولوی به سبک عراقی می‌سراید؛ ولی این بیت به ویژگی‌های زبانی سبک خراسانی نزدیک است.

نقشی بر آب می‌زنم از گریه حالیا / تا کی شود قرین حقیقت، مجاز من (حافظ)

پ) زبان شعر کمی دشوارتر شده و واژگان عربی آن افزایش یافته است. از زبان شعر سبک خراسانی دور گشته است. حافظ به سبک عراقی سخن می‌سراید.

قمری ریخته بالم به پناه که روم؟ / تا به کی سرکشی ای سرو خرامان از من؟ (کلیم همدانی)

ت) زبان شعر ساده است و کمی محاوره ای و واژگان عربی آن کم. کلیم همدانی از سرایندگان سبک هندی است.

■ ویژگی‌های فکری:

الف) واقع گرایی با توجه به دنیای بیرون؛ درون مایه آن حماسی است و مضمون بیت درباره این است که این جهان بر یک پایه نمی چرخد و افت و خیز دارد.  ب) واقع گرایی با توجه به دنیای بیرون؛ درون مایه آن عرفانی و درباره پیامدهای کردار ماست.

پ) فراق و غم گرایی؛ شعر عاشقانه است.      ت) درون گرا و بیان احوال شخصی. درون مایه شعر درباره عشق و فراق یار است.

۵- وزن بیت زیر را بیابید:

زنده به بوی تو اَم، بوی ز من وامگیر / تشنه روی تو اَم، باز مدار از من آب (عراقی) واگرفتن: بریدن و دریغ داشتن

بازگردانی: من زنده به بوی تو ام. این بو را از من دریغ مدار. من تشنه روی توام. چهره ات را از من نپوشان.

خط عروضی: زِندِ بِ یِ بویِ تُ اَم، بوی زِ مَن وامَگیر / تِشنِ یِ رویِ تُ اَم، باز مَدارَز مَناب

زنده بوی تو ام بوی ز من وامگیر

علوم و فنون ادبی ۲ آموزه ۱۲ پی دی اف

برای آشنایی با تست کنایه اینجا را کلیک کنید.