کارگاه تحلیل فصل۴(علوم۳)

گیفت

۱- اشعار زیر در چه قالبی سروده شده است؟ پس از تعیین پایه‌های آوایی و وزن واژه‌های هر مصراع، تفاوت این نوع شعر را با اشعار سنتی بیان کنید.

گیفت دختر با فنجان

و صدای باد هر دم دل‌گزاتر / در صدای باد بانگ او رهاتر، / از میان آبهای دور و نزدیک، / باز در گوش این نداها: (نیما یوشیج) «آی آ دم‌ها «

خط عروضی: وَ صِدایِ باد هَر دَم دِل‌گَزاتَر / دَر صِدایِ باد بانگِ او رَهاتَر، / اَز مِیان آبهایِ دورُ نَزدیک، / باز دَر گوش این نِداها

و صدای باد هر دم دل‌گزاترپایه‌های آواییوَ صِ دا یِ / با د هَر دَم / دِل گَ زا تر
 وزنفاعِلاتُن فاعِلاتُن فاعِلاتُن
 نشانه‌های هجایی– U -/- – U-/- – U – –
در صدای باد بانگ او رهاترپایه‌های آواییدَر صِ دا یِ / با د بان گِ / او رَ ها  تر
 وزنفاعِلاتُن فاعِلاتُن فاعِلاتُن
 نشانه‌های هجایی– U -/- – U-/- – U – –
از میان آبهای دور و نزدیکپایه‌های آواییاز مِ یا نِ / آ ب ها یِ / دو رُ نز دیک
 وزنفاعِلاتُن فاعِلاتُن فاعِلاتُن
 نشانه‌های هجایی– U -/- – U-/- – U – –
باز در گوش این نداهاپایه‌های آواییبا ز دَر گو / شین نِ دا ها
 وزنفاعِلاتُن فاعِلاتُن
 نشانه‌های هجایی – U – /- – U – –

این شعرها در قالب نیمایی سروده شده است. در این نوع شعر مصراع ها کوتاه و بلند می‌شوند و قافیه جای مشخصی ندارد.

همان رنگ و همان بوی / همان برگ و همان بار / همان خنده خاموشِ در او خفته بسی راز / همان شرم و همان ناز (اخوان ثالث)

خط عروضی: هَمان رَنگُ هَمان بوی / هَمان برگَ هَمان بار / هَمان خَندِیِ خاموشِ دَرو خُفتِ بَسی راز / هَمان شَرمُ هَمان ناز

همان رنگ و همان بویپایه‌های آواییهَـ  مان  رَن  گُ / هـ َ مان  بوی
 وزنمفاعیلُ  فَعولُن
 نشانه‌های هجایی U / U – – U – –
همان برگ و همان بارپایه‌های آواییهَـ  مان  بَر  گُ / هَـ  مان  بار
 وزنمفاعیلُ  فَعولُن
 نشانه‌های هجایی U / U – – U – –
همان خنده خاموشِ در او خفته بسی رازپایه‌های آواییهَـ  مان خَن دِ / یِ خا  مو شِ / دَ رو خُف تِ / بَ سی  راز
 وزنمَفاعیلُ مَفاعیلُ مفاعیلُ فَعولُن
 نشانه‌های هجایی U / U – – U / U – – U / U – – U – –
همان شرم و همان نازپایه‌های آواییهَـ  مان شَر مُ / هَـ  مان  ناز
 وزنمفاعیلُ  فَعولُن
 نشانه‌های هجایی U / U – – U – –

قایقی خواهم ساخت / خواهم انداخت به آب / دور خواهم شد از این خاک غریب / که در آن هیچ کسی نیست که در بیشه عشق / قهرمانان را بیدار کند. (سهراب سپهری)

خط عروضی: قایِقی خاهَم ساخت / خاهَمَنداخت بِ آب / دور خاهَم شُدَ زین خاکِ غَریب / کِ دَران هیچ کَسی نیست کِ دَر بیشِ یِ عِشق / قَهرَمانان را بیدار کُنَد.

قایقی خواهم ساختپایه‌های آواییقا یِ قی خا / هَم  ساخت
 وزنفاعِلاتُن (فَعِلاتُن) فَعْ لُن (فَعِلُن)
 نشانه‌های هجایی – U – – / – –
خواهم انداخت به آبپایه‌های آواییخا هَ مَن دا / خت بِ آب
 وزنفاعِلاتُن (فَعِلاتُن) فَعِلُن
 نشانه‌های هجایی – U U / – – U –
دور خواهم شد از این خاک غریبپایه‌های آواییدو ر خا هَم / شُ دَ زین خا / کِ غَ ریب
 وزنفاعِلاتُن (فَعِلاتُن) فَعِلاتُن  فَعِلُن
 نشانه‌های هجایی – U U / – – U U / – – U –
که در آن هیچ کسی نیست که در بیشه عشقپایه‌های آواییکِ دَ ران هی / چ کَ سی نی / ست کِ دَر بی / شِ یِ عِشق
 وزنفَعِلاتُن (فَعِلاتُن) فَعِلاتُن  فَعِلاتُن  فَعِلُن
 نشانه‌های هجایی U U /- – U U / – – U U / – – U U –
قهرمانان را بیدار کندپایه‌های آواییقَه رَ ما نان / را بی دا / ر کُ نَد
 وزنفاعِلاتُن (فَعِلاتُن) فَعِلاتُن (مَفعولُن) فَعِلُن
 نشانه‌های هجایی – U U / – – U U / – – U –

اختیارات زبانی: حذف همزه در هجای سوم مصراع دوم، هجای ششم و هفتم مصراع سوم؛ و هجای سوم مصراع چهارم // اختیارات وزنی: آوردن فاعلاتن به جای فعلاتن در مصراع‌های نخست، دوم، سوم و پنجم / ابدال در هجای پنجم مصراع نخست و هجای پنجم مصراع پنجم / بلند بودن هجای پایان مصراع‌ها به‌جز مصراع ششم

بازگردانی: من برای خودم قایقی خواهم ساخت و از این سرزمینی که در آن غریبه ام دور خواهم شد. سرزمینی که جوانان مستعد قهرمان شدن، ناآگاه اند و هیچ کسی هم نیست تا این جوانان را از خواب نادانی و ناآگاهی بیدار کند.

علوم ۳ بیسترس سعید جعفری
سعید جعفری

آن کیست که تقریر کند حال گدا را / در حضرت شاهی؟

کز غلغل بلبل چه خبر باد صـبا را / جــز نــاله و آهــی؟ (ابن حسام هروی)

آغوش سحر تشنه دیدار شماست / مهتاب خجل ز نور رخسار شماست

خورشید که در اوج فلک خانه اوست / همسایه دیوار به دیوار شماست (علیرضا قزوه)  «نهایی خارج کشور دی ۱۳۹۹» / «نهایی دی ۹۷»

الف) دو مورد از ویژگی‌های فکری شعر را بنویسید. – فرهنگ شهادت و دفاع مقدس / روح حماسه و عرفان اسلامی در آن آشکار است.

ب) از آرایه‌های علم بیان و بدیع، هر کدام یک مورد بیابید و توضیح دهید.بیان: آغوش سحر: استعاره پنهان؛ جانبخشی / مهتاب خجل است: استعاره پنهان؛ جانبخشی / خورشید همسایه شماست: استعاره پنهان؛ جانبخشی / تشنه دیدار شماست: کنایه از اینکه بسیار خواهان است / نور رخسار: اضافه استعاری / بدیع: واژه آرایی: شماست؛ دیوار / اغراق در بیت دوم / واج آرایی «ر» و «ا»/ مهتاب: مجاز از ماه

بازگردانی: سحر خواستار آن است که شما را دیدار کند / نور چهره شما از نور مهتاب هم زیباتر و پرفروغ‌تر است.

خورشید که دراوج آسمان قرار دارد / با شما همسایه شده است (کنایه از اینکه جایگاه شما از خورشید والاتر است).

صدا چون بوی گل در جنبش آب / به آرامی به هر سو پخش می‌گشت

جوان می‌خواند سرشار از غمی گرم / پی دستی نوازش‌بخش می‌گشت

«تو که نوشُم نه ای، نیشُم چرایی؟  / تو که یارُم نه ای، پیشُم چرایی؟«

«تو که مرهم نه ای، زخمِ دلُم را،  /  نمک پاش دل ریشُم چرایی؟« (فریدون توللی)

الف) ای مست شب رو کیستی؟ آیا مه من نیستی؟ / گر نیستی، پس چیستی؟ ای همدم تنهای دل (مهرداد اوستا) رجز مثمن سالم

بازگردانی: ای مست شبرو تو چه کسی هستی؟ آیا تو دلبر من نیستی؟ اگر دلبر من نیستی پس چه کسی هستی؟ ای کسی که همدم تنهایی‌های دل منی.

خط عروضی: اِی مَستِ شَب رُوْ کیستی؟ آیا مَهِ مَن نیستی؟ / گَر نیستی، پَس چیستی؟ اِی هَمدَمِ تَنهایِ دِل

پایه‌های آواییاِی  مَس  تِ شَبرُوْ کی  س  تیآ یا  مَ  هِ  مَن نی  س  تی
نشانه‌های هجایی– – U –– – U –– – U U– – U –
پایه‌های آواییگَر  نی س  تی پَس چی  س  تیای  هَم  دَ  مِ تَن  ها  یِ  مَن
نشانه‌های هجایی– – U –– – U –– – U U– – U –
وزنمُستَفعِلُنمُستَفعِلُنمُستَفعِلُنمُستَفعِلُن

ب) پر از مثنوی‌های رندانه است / شب شعر عرفانی چشم تو (سید حسن حسینی)   متقارب مثمن محذوف

بازگردانی: چشم تو مانند شب شعر عرفانی است و در شب شعرت مثنوی‌های رندانه چشم تو خوانده می‌شود.

خط عروضی: پُرَز مَثنَوی هایِ رِندانِ اَست / شَبِ شِعرِ عِرفانیِ چَشمِ تُ.

پایه‌های آواییپُ  رَز  مَثنَ هوی  هایِ رِن  دا نِ است
نشانه‌های هجاییU – – U – – U – – U –
پایه‌های آواییشَ  بِ شِعرِ عِر  فانِ  یِ  چَش مِ  تُ
نشانه‌های هجاییU – – U – – U – – U –
وزنفَعولُنفَعولُنفَعولُنفعل

پ) هر دم از سرگشتگی چون گرد می‌پیچم به خود / همرهان رفتند و من تنها به صحرا مانده‌ام (امیری فیروزکوهی) رمل مثمن محذوف

بازگردانی: به خاطر حیرانی‌ام هر لحظه مانند گرد و خاک به خودم می‌پیچم. همراهان من رفتند و من در بیابان تنها مانده‌ام.

خط عروضی: هَر دَمَز سَرگَشتِگی چُن گَرد می‌پیچَم بِ خُد / هَمرَهان رَفتَندُ مَن تَنها بِ صَحرا ماندِ اَم.

پایه‌های آواییهَر  دَ  مَز سَرگَش تِ  گی  چُنگَر د  می  پیِ چَم بِ  خُد
نشانه‌های هجایی– U – – – U – – – U – – – U –
پایه‌های آواییهَم  رَ هان رَف تَن دُ  مَن  تَنها  بِ  صَح را مان  دِ  اَم
نشانه‌های هجایی– U – – – U – – – U – – – U –
وزنفاعِلاتُنفاعِلاتُنفاعِلاتُنفاعلن

ت) به پایان آمد این دفتر، حکایت همچنان باقی / به صد دفتر نشاید گفت حسب الحال مشتاقی (سعدی)   هزج مثمن سالم  

بازگردانی: این کتاب به پایان آمد؛ ولی همچنان اگر صد کتاب هم نوشته شود، موضوع عشق به پایان نمی‌رسد.

خط عروضی: بِ پایان آمَدین دَفتَر، حِکایَت هَمچُنان باقی / بِ صَد دَفتَر نَشایَد گُفت حَسبُ الحالِ مُشتاقی.

«…مینی بوس با سرعت نه چندان زیاد پیش می‌رفت. نگاه کردم به مناظر اطراف جاده و مزارع و خانه‌های روستایی، بعد از هفتاد و پنج روز زندانی بودن، حسی فراموش نشدنی در من ایجاد می‌کرد. شکل و شمایل خانه‌های روستایی آنجا هم شبیه روستای خودمان بود و این تشابه مرا دلتنگ می‌کرد. کاش می‌شد گوشه‌‌ای بایستیم. این آرزو هنوز توی دلم بود که ناگهان صدایی مثل شلیک گلوله بلند شد و مینی بوس افتاد به تکانه‌‌ای شدید. لاستیکش ترکیده بود. راننده و محافظان مسلح برای تعویض لاستیک پیاده شدند. از اقبال ما بود که زاپاس مینی بوس هم پنچر از آب درآمد و عراقی‌ها مجبور شدند همان جا لاستیک را پنچرگیری کنند. این یعنی فرصتی برای ما که زیر نگاه سربازان مسلح عراقی روی زمین بنشینیم و مشاممان را پر کنیم از بوی تازه علف و گوش‌هایمان را از صدای  گنجشک‌های آزاد آسمان آن.» (بیست و سه نفر، احمد یوسف زاده)

ویژگی‌های زبانی: زبان نوشته نزدیک به زبان محاوره است و ساده؛ مانند: این آرزو هنوز توی دلم بود. / واژه‌های جنگ و دفاع مانند گلوله عراقی‌ها محافظان مسلح… در آن آشکار است.

ویژگی‌های ادبی: تشبیه: شکل و شمایل خانه‌های روستایی آنجا هم شبیه روستای خودمان بود / کنایه: دلتنگ می‌کرد / قالب نوشته داستان و خاطره نویسی است. / متن دارای آرایه‌های بسیار کمی است و از این نظر متنی ساده به شمار می‌رود. / زاویه دید داستان نخست کس است.

ویژگی‌های فکری: نوشتار درباره زندگی نامه خودنوشت کسی است که در جنگ به دست عراقی‌ها اسیر شده است. نویسنده از نویسندگان مذهبی به شمار می‌رود. / اندیشه حاکم بر داستان اجتماعی است / استقبال از شهادت، فرهنگ ایثار و دفاع از وطن. / قالب آن خاطره است

پی دی اف کارگاه تحلیل فصل۴ علوم و فنون ادبی۳
پیمایش به بالا