نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات
https://www.aparat.com/jafarisaeed
پیشگفتار
زبان فارسی یکی از چند زبان فاخری است که از گذشته‌های دور، آثار مکتوب ارزشمندی از آن بر جای مانده است. این زبان که دربردارندۀ ارزشهای والای انسانی است، قرنهای متوالی، زبان رسمی و فرهنگی بخش وسیعی از جهان، از آسیای صغیر و بین‌النهرین، تا تمام شبه قارۀ هندوستان بوده است. نه تنها ایرانیان که بسیاری از غیرایرانیان، این زبان را فراگرفته و بدان شعر سروده و کتاب نوشته‌اند. زبان فارسی، حافظ وحدت اقوام ایرانی و به تعبیر دقیق و زیبای مقام معظم رهبری، «رمز هویت ملی ماست»؛ پس برماست که آن را گرامی بداریم، خوب بشناسیم و خوب بشناسانیم.
در جهان امروز، نوشتن یکی از مهارت‌های بهتر زیستن است؛ چراکه توانایی بیان مقصود در قالب نوشته، نیاز اولیه زندگی اجتماعی و مؤثّرترین راه ارتباطی در فضای رسانه‌های نوپدید است. اگر زبان را دارای دو جنبۀ گفتاری و نوشتاری بدانیم، معمولاً زبان نوشتاری نزد اکثر افراد مهمتر از زبان گفتاری است؛ زیرا نوشتار سنجیده‌تر از گفتار است و هنگام نوشتن امکان تفکر، سنجش و تجدیدنظر وجود دارد. از طرف دیگر، آثار معتبر ادبی و متون مذهبی و میراث فرهنگی از طریق نوشتار در دسترس جامعه قرار می‌گیرد. هرکتاب، درحقیقت، تجربه‌ای از نوشتن را به همراه دارد. خواندن ِ دقیق کتابهای مناسب، می‌تواند سرمشق درست‌اندیشی و آسان‌نویسی باشد. کتابخوانی، یکی از شیوه‌های مناسب برای رشد اندیشه و افزودن بر تواناییهای ذهن و زبان است. نویسنده نیز با خواندن، اندیشیدن و نوشتن، به آفرینش نوباوه فکری خود دست می‌یابد؛ به بیان دیگر نوشتن، فرزند خواندن است. هرچه بیشتر بخوانیم، تواناییهای ذهن ما بیشتر نیرو می‌گیرد و کار نوشتن برای ما آسانتر می‌شود.
***
کتاب حاضر شامل شش درس است و منطق رابطه طولی درسها به این گونه است که در درس اول اجزای نوشته مانند هر پدیده دیگر توصیف و تبیین می‌شود. اجزای نوشته شامل ساختار و محتواست و در این درس بحث ساختار ارائه شده است که در واقع مروری بر مطالب دورۀ اول متوسطه است. طبیعی است که تولید محتوا بسیار مهم است؛ بنابراین آموزش آن از درس دوم آغاز می‌شود و تا درس آخر ادامه می یابد. برای آموزش تولید محتوا، ابتدا در درس دوم فضای نوشته به لحاظ زمان و مکان شکل می‌گیرد و گسترش می یابد؛ آنگاه در درس سوم، شخصیتها در این فضا قرار می‌گیرند و توصیف میشوند و در درس چهارم توجه به عنصر گفت وگو بین شخصیتها و چگونگی آن ارائه می‌شود و به این ترتیب محتوا به تدریج تکمیل می شود و گسترش می یابد. در درس پنجم با ارائه قالب سفرنامه از هر سه عنصر فضای نوشته، شخصیت و گفت وگو استفاده می شود و بدینسان دانش آموزان به صورت کاربردی با آنها مواجه می شوند. از درس اول تا پنجم گسترش نوشته آموزش داده می‌شود؛ اما درس آخر مسیر عکس را طی می کند؛ به بیان دیگر متن گسترش یافته، خلاصه می‌شود. چون این دو فرایند، عکس یک دیگرند، در عمیقتر شدن فهم و تقویت مهارت دانشآموزان مکمل یک دیگر خواهند بود.
هدف کتاب نگارش، آموزش مهارت نوشتن است. این مهم طی فرایندی انجام می‌شود که سه مرحله دارد و متناسب با موضوع هر درس است و به نوعی روشمند حلقۀ اتّصال درسها خواهد بود. این مراحل خود شامل شش گام میشوند.
مراحل نوشتن:
الف) پیش از نوشتن
۱- انتخاب موضوع
2- تجسم و بارش فکری
۳- سازماندهی و طرح اولیۀ نوشته
ب) نوشتن
۴- پیش نویس
پ) پس از نوشتن
۵- بازبینی و گسترش نوشته
۶- نوشتن نهایی و پاکنویس
مرحله «پیش از نوشتن»، فرصتی برای هماندیشی، بارش فکری و توانایی تشخیص آموخته ها در نمونه های ارائه شده است. گفت وگو درباره موضوع، تبادل اطلاعات، طراحی نقشه ذهنی و … همه در این مرحله انجام می‌گیرد. مرحله «نوشتن»، زمان تولید نوشته است. هر کس به سراغ دفتر و قلم خود می رود و با توجه به خوانده ها و اندوخته های پیشین و نقشه ذهنی طراحی شده، نوشتن را آغاز می کند. مرحله «پس از نوشتن»، هنگام بازبینی و ویرایش است. این کار می تواند با مشارکت گروهی و همفکری انجام گیرد.
در متن درسها پس از هر مرحله، فعالیت طراحی شده است؛ به بیان دیگر نوشتۀ دانش‌آموز در فرایندی تدریجی، تکوین می یابد و با طی کردن گام‌های ششگانه، در پایان درس آماده می‌شود. بدیهی است در نهایت با استفاده از جدول سنجه‌ها، نوشته‌های دانشآموزان نقد و بررسی خواهد شد. در هر درس، بعد از متن آموزشی و تمرین، کارگاه نوشتن در بخشهای «تشخیص»،«تولید متن»، «ارزیابی»،«حکایت نگاری»،«مثل نویسی» و «شعرگردانی» سازماندهی شده است.
فعالیتهای کارگاه نوشتن با نظمی علمی و آموزشی به دنبال هم آمده اند؛ تمرین یک با هدف تقویت توانایی بازشناسی و تشخیص، تمرین دو با هدف تقویت توانایی نوشتن و تولید متن و تمرین سه با هدف تقویت داوری و توانایی بررسی، تحلیل و نقد نویسی طراحی شده است.
حکایت نگاری، بخشی دیگر از فعالیتهاست. در حکایت نگاری، تأکید بر بازنویسی به زبان ساده و ساده نویسی است. مثل نویسی، تمرینی برای بازآفرینی و گسترش مثل است. در مثل نویسی، دانش آموزان با افزودن شاخ و برگ به اصل مثل، نوشته جدیدی را خلق می کنند. شعرگردانی، از دیگر فعالیتهای نگارشی است که به تحیکم آموزه های ادبی و تقویت توانایی بازگردانی مفاهیم بلند ادبی به نثر معیار فارسی کمک می کند. حکایت، مثل و شعر در بارورسازی ذهن و زبان و پرورش حافظه و تقویت خوب سخن گفتن و زیبا نوشتن، بسیار مؤثّر است.
با توجه به زمان اختصاص یافته، میزان تقریبی ساعت آموزشی مؤثّر، حدود ۴۲ جلسۀ ۴۵ دقیقه ای در سال است؛ بنابراین، پیشنهاد می‌شود فرایند یاددهی ـ یادگیری هر درس در چهار جلسه (آموزش، تولید و نقد) طراحی و تنظیم شود. یکی از ویژگی‌های این کتاب در بخش تدوین، گزینش و سازماندهی محتوا، آوردن نمونه هایی از نویسندگان ایران و جهان است. این کار، افزون بر آشنایی خوانندگان با نویسندگان و آثارشان، آنها را به طور عملی با شیوه های گوناگون نوشتن نیز آشنا می سازد. باید خاطرنشان ساخت که نمونه متنهایی که بی نشان هستند، از قلم مؤلّفان این کتاب تراویده اند.
از دید برنامۀ درسی، این کتاب ادامۀ منطقی آموزه های دورۀ اول متوسطه و مبتنی بر همان رویکرد، اهداف و اصول است؛ بنابراین مطالعۀ کتابهای نگارش پایه های قبل برای دبیران محترم ضروری است.
در آموزش محتوای این کتاب، تأکید بر بهره گیری از روش های فعالانه و تقویت روحه مشارکت پذیری دانش آموزان است. گفت وگو، هم‌افزایی، بازاندیشی، کتابخوانی، رایزنی، بازسازی و بازپروری فکر، از بهترین شیوه ها برای رسیدن به اهداف کتاب نگارش است. به کارگیری روشهایی چون: روشن سازی طرز تلقی، بارش فکری، حل مسئله و قضاوت عملکرد، در آموزش مفاهیم این کتاب، اثربخش و کارا خواهد بود.
درباره ارزش یابی این کتاب باید یادآورشویم که رویکرد برنامه و محتوای کتاب، «مهارتی» است؛ یعنی برای کسب مهارت نوشتن، ضروری است در فرایند آموزش زایش و بارش فکری، سازماندهی ذهنی، تولید، تمرین و تکرار طی شود. بدین سبب این درس، کاملا ورزیدنی و عملی است و در ارزشیابی از آن، جایی برای طرح پرسشهای دانشی و حفظ کردنی نیست. یکی از اصلی ترین دلایل کم بودن حجم و تعداد درسها نیز همین است؛ کمتر حرف بزنیم و بیشتر به نوشتن، فرصت بدهیم.
گروه زبان و ادب فارسی دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطۀ نظری
