نشانی فیلمهای سعید جعفری در آپارات
https://www.aparat.com/jafarisaeed
تدریس خصوصی برای درس فارسی؛ عربی و علوم و فنون ادبی: ۰۹۳۷۶۷۹۷۸۵۲
شبکه تلگرامی: JS_ir@
اینستاگرام: jafari.saeed.ir
پیشگفتار
ای نام تو بهترین سرآغاز / بی نام تو نامه کی کنم باز
آثار ادبی ایران، آیینۀ اندیشه ها، باورها، هنرمندیها و عظمت روحی و معنوی ملّتی است که از دیرباز تاکنون، بالنده و شکوفا از گذرگاه حادثه ها و خطرگاه ها گذشته و به امروز رسیده است. برگ برگ ادب و فرهنگ ایران زمین، جلوه گاه آثار منظوم و منثور فرهیختگان اندیشه وری چون فردوسی، ناصرخسرو، غزّالی، بیهقی، سنایی، عطّار، مولانا، سعدی، حافظ، بیدل، دهخدا و … است که با بهره گیری از زلال فرهنگ اسلامی و ایرانی، آثاری ماندگار و پرمایه را به یادگار نهاده اند. مطالعۀ دقیق و عمیق این آثار، جان را طراوت می بخشد، روح را به افق های شفاف و روشن پرواز می دهد و ذهن و ضمیر را شکوفا و بارور میسازد.
برنامۀ درسی زبان و ادبیات فارسی در نظام آموزشی ایران اسلامی، جایگاهی ارزشمند دارد؛ چراکه از یک سو حافظ میراث فرهنگی و از سوی دیگر مؤثّرترین ابزار انتقال علوم، معارف، ارزش های اعتقادی، فرهنگی و ملی است.
کتاب فارسی پایۀ یازدهم، بر بنیاد رویکرد عام »برنامۀ درسی ملی جمهوری اسلامی ایران» یعنی شکوفایی فطرت توحیدی استوار است و با توجّه به عناصر پنجگانه (علم، تفکّر، ایمان، اخلاق و عمل) و جلوه های آن در چهار پهنۀ (خود، خلق، خلقت و خالق) بر پایۀ اهداف «برنامۀ درسی فارسی» سازماندهی و تألیف شده است؛ بر این اساس کتاب در هشت فصل با عنوان های ادبیات تعلیمی، ادبیات سفر و زندگی، ادبیات غنایی، ادبیات پایداری، ادبیات انقلاب اسلامی، ادبیات حماسی، ادبیات داستانی و ادبیات جهان سامان یافته است.
برای اجرای بهتر این برنامه و اثربخشی فرایند آموزش، توجّه همکاران ارجمند را به نکات زیر، جلب میکنیم:
◙ رویکرد خاصّ برنامۀ فارسی آموزی، رویکرد مهارتی است؛ یعنی بر آموزش و تقویت مهارتهای زبانی و فرازبانی و ادبی تأکید دارد و ادامۀ منطقی کتابهای فارسی دورۀ ابتدایی و دورۀ اوّل متوسّطه است؛ به همین روی، لازم است همکاران گرامی از ساختار و محتوای کتاب های پیشین، آگاهی داشته باشند.
◙ رویکرد آموزشی کتاب، رویکرد فعّالیت بنیاد و مشارکتی است؛ بنابراین، طرّاحی و به کارگیری شیوههای آموزشی متنوّع و روشهای همیاری و گفت وگو توصیه می شود. حضور فعّال دانشآموزان در فرایند یاددهی – یادگیری، کلاس را سرزنده، با نشاط و آموزش را پویاتر میسازد و به یادگیری، ژرفای بیشتری میبخشد.
◙ در بخش مهارتهای خوانداری، بایسته است ویژگیهای گفتاری و آوایی زبان فارسی، همچون لحن، تکیه، آهنگ و دیگر خُرده مهارتها به طور مناسب، مورد توجّه قرار گیرد.
◙ با توجّه به رویکرد مهارتی، آنچه در بخش بررسی متن اهمّیت دارد، کالبد شکافی عملی متون است؛ یعنی فرصتی خواهیم داشت تا متن ها را پس از خوانش، در سه قلمرو بررسی کنیم. این کار، سطح درک و فهم ما را نسبت به محتوای اثر، فراتر خواهد برد. یکی از آسانترین و کاربردیترین شیوههای بررسی، کالبد شکافی و تحلیل هر اثر، این است که متن در سه قلمرو بررسی شود: زبانی، ادبی و فکری
۱- قلمرو زبانی
این قلمرو، دامنۀ گستردهای دارد؛ از این رو، آن را به سطوح کوچکتر تقسیم میکنیم:
◙ سطح واژگانی: در این سطح، لغت ها از نظر فارسی یا غیرفارسی بودن، روابط معنایی کلمات از قبیل ترادف، تضاد، تضمّن، تناسب، نوع گزینش و همچنین درست نویسی واژهها بررسی می شوند.
◙ سطح دستوری یا نحوی: در اینجا، متن از دید ترکیبات و قواعد دستوری، کاربردهای دستور تاریخی، کوتاهی و بلندی جمله ها بررسی میشود.
۲- قلمرو ادبی
در این قلمرو، شیوه نویسنده در به کارگیری عناصر زیبایی آفرین در سطحهای زیر، بررسی میشود:
◙ سطح آوایی یا موسیقایی: در این مرحله متن از دید بدیع لفظی (وزن، قافیه، ردیف، آرایه های لفظی و تناسب های آوایی، مانند واجآرایی، تکرار، سجع، جناس و…) بررسی میشود؛
◙ سطح بیانی: بررسی متن از دید مسائل علم بیان، نظیر تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه؛
◙ سطح بدیع معنوی: بازخوانی متن از دید تناسب های معنایی همچون تضاد، ایهام، مراعات نظیر و … .
۳- قلمرو فکری
در این مرحله، متن از نظر ویژگیهای فکری، روحیات، اعتقادات، گرایشها، نوع نگرش به جهان و دیگر جنبههای فکری، مانند موضوع های زیر بررسی میشود:
عینی/ ذهنی، شادی گرا /غم گرا، خردگرا / عشق گرا، عرفانی/ طبیعت گرا، خوش بینی/ بدبینی، محلی – میهنی/ جهانی و ….
◙ در آموزش، به ویژه، در قلمرو زبانی و ادبی از بیان مطالب اضافی که به انباشتِ دانش و فرسایش ذهنی دانش آموزان منجر میشود، پرهیز گردد.
◙ مطالب طرح شده در قلمرو زبانی و ادبی، برگرفته از متن درس است و پیوستگی زیادی با محتوای درس دارد. آموزش این نکات به درک و فهم بهتر متن کمک می کند، بنابراین «متن محوری» در این بخش، از اصول مورد تأکید است.
◙ روان خوانیها، شعرخوانیها و گنج حکمت ها با هدف پرورش مهارتهای خوانداری، ایجاد نشاط و طراوت ذهنی، آشنایی با متون مختلف و مهمتر از همه، پرورش فرهنگ مطالعه و کتابخوانی، در ساختار فارسی گنجانده شده اند. در پایان همۀ روانخوانی ها و شعرخوانی ها بخش درک و دریافت با دو پرسش، تدوین شده است. این پرسشها برای تقویت سواد خواندن، توانایی درک و فهم، پرورش روحیۀ نقد و تحلیل متون، تنظیم گردیده است.
◙ با هدف تقویت حافظۀ ادبی دانش آموزان، از متون «شعرخوانی» برای طرح پرسش های «حفظ شعر» می توان بهره گرفت.
◙ تقویت توانایی فهم و درک متن، یکی از برجستهترین اهداف آموزشی این درس است. ایجاد فرصت برای تأمّل در لایههای محتوا و همفکری گروههای دانشآموزی، به پرورش قدرت معناسازی ذهنِ زبان آموزان کمک میکند.
◙ درس های آزاد، فرصت بسیار مناسب برای توجّه به اصل پانزدهم قانون اساسی و تحقّق آن است تا با مشارکت دانشآموزان عزیز و راهنمایی دبیران گرامی از گنجینههای فرهنگ سرزمینی و ادبیاتِ بومی در غنی سازی کتاب درسی، بهرهبرداری شود. برای تولید محتوای این درسها پیشنهاد میشود به موضوع های متناسب با عنوان فصل در قلمرو فرهنگ، ادبیات بومی، آداب و سُنن محلی، نیازهای ویژۀ نوجوانان و جوانان و دیگر ناگفتههای کتاب، پرداخته شود.
امیدواریم آموزش این کتاب، به رشد و شکوفایی زبان و ادب فارسی و پرورشِ شایستگیها در نسل جوان، یاری رساند و به گشایش کرانههای امید و روشنایی، فراروی آینده سازان ایران عزیز بینجامد.
