۱- کدام یک از بیت‌های زیر دارای پایه‌های آوایی ناهمسان است؟ نشانه‌های هجایی و وزن هر یک را بنویسید.

الف) ترک گدایی مکن که گنج بیابی / از نظر رهروی که در گذر آید (حافظ) = وزن ناهمسان

خط عروضی: تَرکِ گِدایی مَکُن کِ گَنج بیابی / از نَظَرِ رَهرُوی کِ دَر گُذَرایَد.

پایه‌های آوایی	تر  کِ  گِ  دا	یی  بِ  کُن کِ	گَنـ  ج بِی  یا	بی
پایه‌های آوایی	از  نَ  ظَ  رِ	رَه  رُ  وی  کِ	دَر  گُ  ذَ  را	یَد
نشانه‌های هجایی	-UU-	-U-U	-UU-	–
وزن	مُفتَعِلُن	فاعِلاتُ	مُفتَعِلُن	فع

ب) بیا عاشقی را رعایت کنیم / ز یاران عاشق حکایت کنیم (سید حسن حسینی) = وزن همسان

خط عروضی: بیا عاشِقی را رُعایَت کُنیم / زِ یارانِ عاشِق حِکایَت کُنیم.

پایه‌های آوایی	بِی  یا  عا	شِ  قی  را	رَ  عا یَت	کُ  نیم
پایه‌های آوایی	زِ  یا  را	نِ  عا  شِق	حِ  ما  یَت	کُ  نیم
نشانه‌های هجایی	U – –	U – –	U – –	U –
وزن	فَعولُن	فَعولُن	فَعولُن	فعل

پ) گشت یکی چشمه ز سنگی جدا / غلغله زن، چهره نما، تیزپا (نیمایوشیج) = وزن همسان

خط عروضی: گَشت یِکی چَشمِ زِ سَنگی جُدا / غُلغُلِه زَن، چِهرِ نِما، تیزپا.

پایه‌های آوایی	گَشـ  ت  یِ  کی	چَش  مِ  زِ  سَن	گی  جُ  دا
پایه‌های آوایی	غُل  غُ  لِ  زَن	چِه  رِ  نِ  ما	تیـ  ز  پا
نشانه‌های هجایی	-UU-	-UU-	-U-
وزن	مفتعلن	مفتعلن	فاعلن

ت) دلا بسوز که سوز تو کارها بکند / نیاز نیم شبی دفع صد بلا بکند (حافظ) =  وزن ناهمسان

خط عروضی: دِلا بِسوز کِ سوزِ تُ کارها بِکُنَد / نیازِ نیم شَبی دَفعِ صَد بَلا بِکُنَد.

پایه‌های آوایی	دِ  لا  بِ سو	ز  کِ  سو  زِ	تُ  کا  ر ها	بِ  کُ  نَد
پایه‌های آوایی	نِی  یا  زِ  نی	م  شَ  بی  دَف	عِ  صَد  بَ  لا	بِ  کُ  نَد
نشانه‌های هجایی	U – U-	U U – –	U – U-	U U –
وزن	مَفاعِلُن	فعلاتن	مفاعلن	فعلن

۲- نشانه‌های هجایی بیت‌های زیر را به دو صورت دسته بندی کنید. پس از تعیین پایه‌های آوایی، وزن هر یک را بنویسید.

الف) دانست که دل اسیر دارد / دردی نه دواپذیر دارد (نظامی)

خط عروضی: دانِست کِ دِل اَسیر دارِد / دَردی نَ دَواپَذیر دارَد.

پایه‌های آوایی	دا  نِسـ  ت	کِ  دِل  ا  سیـ	ر  دا  رَد
پایه‌های آوایی	دَر  دی  نَ	دَ  وا  پَ  ذی	ر  دا  رَد
نشانه‌های هجایی	– -U	U -U –	U – –
وزن	مَفعولُ	مَفاعِلُن	فَعولُن

مُستَفعِلُ فاعلاتُ مُستَف

ب) دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر / کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست (مولوی)

خط عروضی: دی شِیخ با چِراغ هَمی گَشت گِردِ شَهر / کَز دیوُ دَد مَلولَمُ اِنسانَمارِزوست.

پایه‌های آوایی	دی  شِیـ  خ	با  چِ  را  غ	هَ  می گَش  ت	گِر  دِ  شَهر
پایه‌های آوایی	کَز دی  وُ	دَد  مَ  لو  لَ	مُ  اِن  سا  نَ	ما  رِ  زوست
نشانه‌های هجایی	– -U	– U- U	U – – U	– U-
وزن	مَفعولُ	فاعلات	مفاعیل	فاعلن

مُستَفعِلُن مَفاعلُ مُستَفعِلُن فَعل

پ) دنیا نیرزد آن که پریشان کنی دلی / زنهار بد مکن که نکرده است عاقلی (سعدی)

خط عروضی: دنیا نَیَرزَدان کِ پَریشان کُنی دِلی / زِنهار بَد مَکُن کِ نَکَردَست عاقِلی.

پایه‌های آوایی	دُن  یا  نَ	یَر  زَ دان  کِ	پَ  ری شان  کُ	نی  دِ  لی
پایه‌های آوایی	زِن  ها  ر	بَد  مَ  کُن  کِ	نَ  کَر  دَس  ت	عا  قِ  لی
نشانه‌های هجایی	– -U	– U- U	U – – U	– U-
وزن	مفعول	فاعلات	مفاعیل	فاعلن

مُستَفعِلُن مَفاعلُ مُستَفعِلُن فَعل

ت) آبی تر از آنیم که بی رنگ بمیریم / از شیشه نبودیم که با سنگ بمیریم (شهید محمّد عبدی)

خط عروضی: آبی تَرَزانیم کِ بی رَنگ بِمیریم / اَز شیشِ نَبودیم کِ با سَنگ بِمیریم.

پایه‌های آوایی	آ  بی  تَ	رَ  زا  نی  م	کِ  بی رَن  گ	بِ  می  ریم
پایه‌های آوایی	از  شی  شِ	نَ  بو  دی  م	کِ  با  سَن  گ	بِ  می  ریم
نشانه‌های هجایی	– -U	U- -U	U- -U	U- –
وزن	مفعول	مفاعیل	مفاعیل	فَعولُن

مستفعل مستفعل مستفعل مستف

۳- آرایه‌های مراعات نظیر، تلمیح و تضمین را در بیت‌های زیر مشخص کنید.

الف) شعاع درد مرا ضرب در عذاب کنید / مگر مساحت رنج مرا حساب کنید (قیصر امین پور)

مراعات نظیر: شعاع، ضرب، مساحت، حساب؛ درد، عذاب، رنج

ب) بی تربیت آزادی و قانون نتوان داشت / «سعفص «نتوان خواند نخوانده «کلمن» را  (ملک الشعرا بهار)

مراعات نظیر: سعفص، کلمن

پ) همچو فرهاد بود کوه‌کنی پیشه ما / کوه ما سینه ما ناخن ما تیشه ما  (ادیب نیشابوری)

مراعات نظیر: فرهاد، کوه‌کنی، کوه،‌ تیشه ؛ سینه، ناخن/ تلمیح: داستان شیرین و فرهاد

ت) دستم نداد قوت رفتن به پیش دوست / چندی به پای رفتم و چندی به سر شدم (سعدی)

مراعات نظیر: دست، پا، سر

ث) چند آن همه دیروز؟ چرا این همه امروز / دستی به فراوانی فردا برسانیم  (محمدرضا روزبه)

مراعات نظیر: دیروز، امروز، فردا

ج) بیداری زمان را با من بخوان به فریاد / ور مرد خواب و خفتی »رو سر بنه به بالین، تنها مرا رها کن « (محمدرضا شفیعی کدکنی)

مراعات نظیر: خواب و خفتی، بالین، سر/ تضمین: «رو سر بنه به بالین، تنها مرا رها کن« شعر مولانا

۴- شعر زیر را از نظر ویژگی‌های تاریخی دوره بیداری بررسی نمایید.

ای مرغ سحر چو این شب تار / بگذاشت ز سر سیاهکاری

و ز نفحه روح بخش اسحار / رفت از سر خفتگان خماری

بگشود گره ز زلف زر تار / محبوبه نیلگون عماری

یزدان به کمال شد پدیدار / و اهریمن زشت خو حصاری

یاد آر ز شمع مرده یاد آر (علی اکبر دهخدا)

دهخدا از نویسندگان روزگار بیداری است. این شعر در سوگ دوستش میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل سروده شده است. درومایه شعر سیاسی اجتماعی است.

گزارش دقیق شعر دهخدا

ای مرغ سحر چو این شب تار / بگذاشت ز سر سیاهکاری

قلمرو زبانی: مرغ: پرنده / چو: هنگامی که / سیاهکاری: تیره پراکنی / قلمرو ادبی: ای مرغ سحر: جانبخشی / از سر بگذاشت: کنایه از کنار گذاشت / موقوف المعانی

بازگردانی: ای مرغ سحر هنگامی که شب تاریک تیرگی را کنار گذاشت،

و ز نفحه روح بخش اسحار / رفت از سر خفتگان خماری

قلمرو زبانی: نفحه: نفس / اسحار: ج سحر / خماری: سردرد پس از مستی / قلمرو ادبی: موقوف المعانی

بازگردانی: و به خاطر نفس روح بخش سحر، سردرد خفتگان از میان رفت و سرخوش شدند،

بگشود گره ز زلف زر تار / محبوبه نیلگون عماری

قلمرو زبانی: بگشود: باز کرد / محبوبه: دلبر / نیلگون: نیلی رنگ / عماری: کجاوه / قلمرو ادبی: زلف زر تار: استعاره از پرتو خورشید / محبوبه نیلگون عماری: استعاره از خورشید /  موقوف المعانی

بازگردانی: و خورشید که مانند دلبری است که در کجاوه آبی نشسته، گره از زلفش باز کرد و پرتو افکند،

یزدان به کمال شد پدیدار / و اهریمن زشت خو حصاری

قلمرو زبانی: یزدان: خدا / به کمال: کاملا / اهریمن: شیطان / حصاری شد: زندانی شد / قلمرو ادبی: تضاد: یزدان و اهریمن

بازگردانی: خدا کاملا آشکار شد و شیطان زشت خو زندانی شد،

یاد آر ز شمع مرده یاد آر (علی اکبر دهخدا)

قلمرو زبانی: یاد آر: به یاد بیار / قلمرو ادبی: شمع مرده: استعاره از میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل

بازگردانی: از میرزا جهان گیر خان صوراسرافیل یاد کن و به یاد او باش.

۵- شعر زیر را از نظر آرایه‌های بدیع معنوی بررسی کنید.

غلغلی انداختی در شهر تهران ای قلم / خوش حمایت می کنی از شرع قرآن ای قلم

گشت از برق تو ظاهر نور ایمان ای قلم / مشکلات خلق گردد از تو آسان ای قلم

نیستی آزاد در ایران ویران ای قلم  (سید اشرف الدین گیلانی)

بدیع معنوی: مجاز: قلم مجاز از نویسنده است / تهران: مجاز از ایران / مراعات نظیر: شرع، قرآن، ایمان؛ برق، نور / تلمیح به آیه «ن وَ القلمِ و ما یَسطُرون» / تضاد: مشکلات، آسان

پی دی اف کارگاه تحلیل فصل ۱

کارگاه تحلیل فصل۱(علوم۳)(آپارات)

کارگاه تحلیل فصل۱(علوم۳) (یوتیوپ)