ترجمه: و در میان ایشان دانش آموزی اخلالگر و کم ادب بود که با رفتارش به دانش آموزان آسیب می‌رساند.

یلتفت تاره إلى الوراء و یتکلم مع الذی خلفه و تاره یهمس إلى الذی یجلس جنبه حین یکتُب المُعلَمُ على السبّوره.

ترجمه: یک بار رویش را به عقب برمی‌گرداند و با کسی که پشت سرش بود، صحبت می‌کرد و یک بار وقتی که معلم روی تخته می‌نوشت، با کسی که کنارش بود، پچ پچ می‌کرد.

و فی الحصه الثانیه کان الطالب یسأل مُعلّم علم الأحیاء تعنّتاً.

ترجمه: و در زنگ دوم همین دانش آموز به قصد مچ‌گیری از آموزگار زیست شناسی پرسش می‌کرد.

و فی الحصه الثالثه کان یتکلم مع زمیل مثله و یضحک.

ترجمه: و در زنگ سوم، با همکلاسی همچون خودش سخن می‌گفت و می‌خندید.

فنصحهٔ المعلم و قال: من لا یستمع الی الدرس جیداً یرسب فی الامتحان.

ترجمه: آموزگار، او را پند داد و گفت: هرکس به درس خوب گوش فرا ندهد، در امتحان مردود می‌شود؛

ولکن الطالب استمر علی سلوکه.

ترجمه: اما آن دانش آموز رفتارش را ادامه داد.

فکّر مهران حول هذه المُشکله، فذهب إلى مُعلّم الأدب الفارسی و شرح له القضیه و قال:

ترجمه: مهران دربارهٔ این مشکل اندیشید و نزد دبیر ادب پارسی رفت و موضوع را برایش شرح داد و گفت:

أحبّ أن أکتُب إنشاء تحت عُنوان «فی محضر المُعلّم»؛ فوافق المُعلّم على طلبه، وَ قال له:

ترجمه: دوست دارم انشایی تحت عنوان «در محضر آموزگار» بنویسم؛ آموزگار با درخواستش موافقت کرد و به او گفت:

إن تطالع کتاب «مُنیه المُرید» لزین الدین العاملی «الشهید الثانی» یُساعدک على کتابه إنشائک:

ترجمه: اگر کتاب «منیه المرید» زین الدین عاملی «شهید ثانی» را مطالعه کنی، تو را در نوشتن انشایت کمک می‌کند.

ثم کتب مهران انشاءهٔ و أعطاهٔ لمّعلمه. فقال المعلم له:

ترجمه: سپس مهران انشایش را نوشت و به آموزگارش داد. آموزگار به او گفت:

إن تقرأ إنشاءک أمام الطلاب فسوف یتنبّه زمیلک المُشاغب.

ترجمه: اگر انشایت را پیشاروی دانش آموزان بخوانی همشاگردی اخلالگرت آگاه خواهد شد.

و هذا قسم من نص إنشائه.

ترجمه: و این بخشی از متن انشای اوست.

… ألف عدّه من العلماء کتباً فی مجالات التربیه و التعلیم، یرتبط بعضها بالمُعلَم، وَ الأخرى بالمُتعلّم:

ترجمه:… شماری از دانشمندان در زمینه های آموزش و پرورش کتابهایی نگاشته اند که برخی از آنها به آموزگار ربط دارد و برخی دیگر به یادگیرنده،

وَ للطالب فی محضر المُعلّم آداب، من یلتزم بها ینجح، أهمّها:

ترجمه: دانش آموز در محضر آموزگار آدابی دارد، هرکس پایبند به آن باشد کامیاب می‌شود؛ مهمترین آنها عبارت اند از:

أن لا یعصی أوامر المعلم.

ترجمه: اینکه نافرمانی آموزگار را نکند.

 ألاجتناب عن کلام فیه إساءه للأدب.

ترجمه: دوری کردن از سخنی که در آن بی ادبی است.

أن لایهرب من آداء الواجبات المدرسیه.

ترجمه: اینکه از انجام تکالیف مدرسه نگریزد.

عدم النوم فی الصف، عندما یُدرس المُعلَمُ.

ترجمه: نخوابیدن در کلاس، وقتی که آموزگار درس می‌دهد.

أن لایتکلم مع غیره من الطلاب عندما یادرس المعلم.

ترجمه: اینکه وقتی آموزگار درس می‌دهد، با دانش آموزان دیگر سخن نگوید.

أن لا یقطع کلامهٔ، و لا یسبقهٔ بالکلام، و یصبر حتی یفرغ من الکلام.

ترجمه: اینکه سخن او را نبُرد و در سخن، از او پیشی نگیرد و درنگ کند تا سخن او به پایان رسد.

الجلوس أمامه بأدب، و الاستماع إلیه بدقه و عدم الالتفات إلى الوراء إلا لضروره.

ترجمه: نشستن فراپیش او با ادب و به دقت گوش فرا دادن به او و برنگشتن به عقب جز به ضرورت. 

لمّا سمع الطالب المُشاغب إنشاء مهران، خجل و تدم على سلوکه فی الصف. 

ترجمه: هنگامی‌که آن دانش آموز اخلالگر انشای مهران را شنید، شرمنده شد و از رفتارش در کلاس پشیمان گشت.

قال الشاعر المصریّ أحمد شوقی عن المُعلم:

ترجمه: شاعر مصری احمد شوقی دربارهٔ آموزگار گفته است: 

قم للمُعلّم وفه التبجیلا /  کاد المُعلم أن یکون رسولا

ترجمه: برای آموزگار برخیز و کامل آزرمش را به جا آور/ نزدیک است که آموزگار پیامبر گردد.

أعلمت أشرف أو أجل من الذی  /  یبنی وَ یُنشئ أنفساً وَ عُقولا

اُکتُبْ جَواباً قَصیراً، حَسَبَ نَصِّ الدَّرسِ. (پاسخ کوتاهی بر حسب نص درس بنویس.)

۱- إلی مَن ذَهَبَ مِهرانُ؟ (مهران کجا رفت؟)

– ذهب إلى مُعلّم الأدب الفارسی. (به سوی آموزگار ادب فارسی رفت.)

۲- کَیفَ یَجِبُ الْجُلوسُ أَمامَ الْمُعَلِّمِ؟ (چگونه لازم است پیشاروی آموزگار بنشینیم [نشست]؟)

– یَجِبُ الجلوس أمامه بأدب. (واجب است که پیشاروی او با ادب بنشینیم.)

۳- کَیفَ کانَتْ أَخلاقُ الطّالِبِ الَّذی کانَ یَلْتَفِتُ إلَی الْوَراءِ؟ (اخلاق دانش آموزی که روی به پشت برمی گرداند، چگونه بود؟)

– کان قلیل الأدب. (کم ادب بود.)

۴- مَا اسْمُ الْکِتابِ الَّذی قَرَأَهُ مِهرانُ فی مَجالِ التَّربیَهِ وَ التَّعلیمِ؟ (اسم کتابی که مهران در زمینه آموزش و پرورش خواند چه بود؟)

– «مُنیه المُرید»

۵- فی أَیِّ حِصَّهٍ کانَ الطُّلّابُ یَسْتَمِعونَ إلی کَلامِ أُستاذِ الْکیمیاءِ؟ (در چه زنگی دانش آموزان به سخن استاد شیمی گوش می دادند؟)

– فی الحضه الأولى (در زنگ نخست)

إعلموا(بدانید.)

أُسْلوبُ الشَّرْطِ وَ أَدَواتُهُ (اسلوب شرط و ادوات آن.)

مهم ترین ادوات شرط عبارت اند از: «مَنْ، ما و إنْ» معمولاً این ادوات بر سر عبارتی می آیند که دو فعل دارد، فعل اوّل، فعل شرط و فعل دوم، جواب شرط نام دارد.

این ادوات در معنای فعل و جواب شرط تغییراتی را ایجاد می کنند؛ مثال: مَنْ  یُفَکِّرْ   قَبْلَ الْکَلامِ   یَسْلَمْ مِنَ الْخَطَأِ غالِباً.

                                                                       ادات   شرط فعل شرط   جواب شرط

گاهی نیز جواب شرط به صورت جمل. اسمیّه است؛ مثال: وَ مَنْ یَتَوَکل عَلَی اللهِ فَهوَ حَسْبُهُ (اَلطَّلاق: ۳)

                                                     ادات شرط   فعل شرط      جواب شرط

■ وقتی ادوات شرط بر سر جمله ای بیاید که فعل شرط و جواب آن ماضی باشد، می توانیم فعل شرط را مضارع التزامی و جواب آن را مضارع اِخباری ترجمه کنیم. مَن فَکَّرَ قَبْلَ الْکَلامِ، قلَّ خَطَؤُهُ.= هر کس پیش از سخن گفتن بیندیشد، خطایش کم می شود.

                                                   = هرکس پیش از سخن گفتن اندیشید، خطایش کم شد.

۱- یَتَوَکَّلْ: توکّل کند ۲- حَسْب: بس، کافی

■ و هرگاه فعل شرط مضارع باشد، به صورت مضارع التزامی ترجمه می شود.

■ «مَنْ: هر کس» مثال: مَنْ یُحاوِلْ کَثیراً، یَصلْ إلی. هَدَفِهِ. = هر کس بسیار تلاش کند، به هدفش می رسد.

■ «ما: هر چه» مثال: ما تَزْرَعْ فِی الدُّنیا، تَحْصُدْ فِی الْخِرَهِ. = هر چه در دنیا بکاری، در آخرت درو می کنی.

ما فعَلْتَ مِنَ الْخَیراتِ، وَجَدْتَها ذَخیرَهً لِآخِرَتِکَ. = هر چه از کارهای نیک انجام بدهی، آنها را اندوخته ای برای آخرتت می یابی.

■ «إنْ: اگر» مثال: إنْ تَزْرَعْ خَیْراً، تَحْصُدْ سُروراً. = اگر نیکی بکاری، شادی درو می کنی.

إنْ صَبَرْتَ، حَصَلْتَ عَلَی النَّجاحِ فی حیاتِکَ. = اگر صبر کنی، در زندگی ات موفقیّت به دست می آوری.

■ «إذا: هرگاه، اگر»؛ نیز معنای شرط دارد؛ مثال: إذاَ اجْتَهَدْتَ، نَجَحْتَ. = هرگاه (اگر) تلاش کنی، موفّق می شوی.

اختبَر نفْسَکَ: ترَجِمِ الْآیاتِ، ثمَ عَینْ أدَاهَ الشَّرطِ وَ فعِلَ الشَّرطِ، وَ جوابهُ. (خودت را بیازما: آیه ها را ترجمه کن؛ سپس ادات شرط، فعل شرط و پاسخش را مشخص کن.)

۱-﴿وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ﴾  // أدَاهَ الشَّرطِ: ما / فعِل الشَّرطِ: تُقَدِّمُوا / جواب الشَّرطِ: تَجِدُو

(آنچه را از نیکی برای خودتان پیش می فرستید، خدا آن را نزد می یابید.)

۲- ﴿إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ﴾ // أدَاهَ الشَّرطِ: إِنْ / فعِل الشَّرطِ: تَنْصُرُوا / جواب الشَّرطِ: یُثَبِّتْ

(اگر خدا را یاری کنید خدا شما را یاری می کند و گامهایتان را استوار می سازد.)

 3-﴿وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً﴾ // أدَاهَ الشَّرطِ: إِذا / فعِل الشَّرطِ: خاطَبَ / جواب الشَّرطِ: قالُوا

(و هرگاه نادانان به ایشان خطاب می کنند می گویند سلام[به نرمی پاسخ می دهند].)

۱- ما تقدموا: هر چه را از پیش بفرستید ۲- یثبت: استوار می سازد ۳- خاطب: خطاب کرد ۴- سلام: سخن آرام

التمارین

اَلتَّمْرینُ الأَوَّلُ: عَیِّنِ الْجُملَهَ الصَّحیحَهَ وَ غَیرَ الصَّحیحَهِ حَسَبَ الْحَقیقهِ. (جمله درست و نادرست بر حسب حقیقت.)

۱- اَلتَّعَنُّتُ طَرحُ سُؤالٍ صَعبٍ بِهَدَفِ إیجادِ مَشَقَّهٍ لِلْمَسؤولِ. √ (مچ گیری طرح پرسش دشوار با هدف ایجاد گرفتاری برای پاسخ دهنده است.)

۲- عِلْمُ الأَحیاءِ عِلْمُ مُطالَعَهِ خَواصِّ الْعَناصِرِ. x (زیست شناسی دانش بررسی خواص عناصر است.)

۳- اَلإلتِفاتُ هوَ کَلامٌ خَفیٌّ بَیْنَ شَخصَینِ. x (التفات همان سخن پنهانی میان دو نفر است.)

۴- اَلسَّبّورَهُ لَوحٌ أَمامَ الطُّلّابِ یُکْتَبُ عَلَیهِ. √ (سبوره تخته ای پیشاروی دانش آموزان است که بر آن نوشته می شود.)

اَلتَّمرینُ الثّانی: تَرْجِمِ الْآیَهَ وَ الآَحادیثَ، ثُمَّ عَیّن الْمَطلوبَ مِنکَ. (آیه و حدیثها را ترجمه کن سپس آنچه را از تو خواسته شده مشخص کن.)

۱- ﴿وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ﴾ البقره: ۲۷۳  (المجرور بحرف جر)

(آنچه را از نیکی انفاق می کنید همانا خدا به آن آگاه است.) / المجرور بحرف جر: مِنْ خَیْرٍ، بِهِ

۲- من علّم علما، فله أجر من عمل به لا ینقص من أجر العامل. رسول الله (اسم الفاعل)

(هر کس دانشی را بیاموزد پس پاداشش مانند کسی است که به آن عمل کرده است. از پاداش عمل کننده هیچ کم نمی شود.) / اسم الفاعل: العامل

۳- الناس أعداء ما جهلوا.     (الجمع المکسر و مفرده)

(مردم دشمن آن چیزیند که نمی دانند.) / الجمع المکسر و مفرده: أعداء، جمعه «عدوّ»

۴- إذا تمّ العقل نقص الکلام.       (الفاعل)

(هر گاه خرد کامل شود سخن کاهش می پذیرد.) / الفاعل: العقل، الکلام

۵- العالم حیٌّ و إن کان میتا.        (المبتدأ و الخبر)

(دانا و دانشمند زنده است اگرچه مرده باشد.) / المبتدأ: العالم / الخبر: حیٌّ

۶- قم عن مجلسک لأبیک و معلمک و إن کنت أمیرا.       (اسم المکان و اسم الفاعل)

(از نشستگاهت برای پدرت و آموزگارت برخیز؛ اگرچه فرمانده باشی.) / اسم المکان: مجلس / اسم الفاعل: معلم

۱- اَلْأجْر: پاداش ، مزد ۲- جهل: ندانست ۳- اَلمَیّت: مُرده ۴- وَ إنْ کُنتَ أَمیراً: اگر چه فرمانده باشی

اَلتَّمرینُ الثّالِثُ: تَرْجِمِ الأَفعالَ وَ الْمَصادِرَ التّالیَهَ. (فعلها و مصدرهای آمده را ترجمه کن.)

اَلْماضی	اَلْمُضارِعُ وَ الْمُستَقبَلُ	اَلْأَمْرُ وَ النَّهْیُ	اَلْمَصْدَر
قَدْ أَنْقَذَ: نجات داده است	یُنْقِذُ: نجات می دهد	أَنْقِذْ: نجات بده	الْإنْقاذ: نجات دادن
اِبْتَعَدَ: دور شد	لا یَبْتَعِدُ: دور نمی شود	لا تَبْتَعِدْ: دور نشو	الِإبْتِعاد: دور شدن
اِنْسَحَبَ: عقب نشینی کرد	سَیَنْسَحِبُ: عقب نشینی خواهد کرد	لا تَنْسَحِبْ: عقب نشینی نکن	الِأنْسِحاب: عقب نشینی کردن
اسْتخْدَمَ: به کار گرفت	یَسْتَخْدِمُ: به کار می گیرد	اِسْتَخْدِمْ: به کار بگیر	الِإسْتِخدام: به کار گرفتن
جالَسَ: همنشینی کرد	یُجالِسُ: همنشینی می کند	جالِسْ: همنشینی کن	اَلْمُجالَسَه: همنشینی کردن
تَذَکَّرَ: به یاد آورد	یَتَذَکَّرُ: به یاد می آورد	لا تَتَذَکَّرْ: به یاد نیاور	اَلتَّذَکُّر: به یاد آوردن
تَعایَشَ: همزیستی کرد	یَتَعایَشُ: همزیستی می کند	تَعایَشْ: همزیستی کن	اَلتَّعایُش: همزیستی کردن
قدْ حَرَّمَ: حرام کرده است	یُحَرِّمُ: حرام می کند	لا تُحَرِّمْ: حرام نکن	اَلتَّحْریم: حرام کردن

اَلتَّمرینُ الرّابِعُ: ضَعْ هذِهِ الْجُمَلَ وَ التَّاکیبَ فی مَکانِهَا الْمُناسِبِ. (این جمله ها و ترکیب ها را در مکان مناسبش قرار بده.)

هؤلاءِ ناجِحاتٌ/ هذانِ المُکَیفِّانِ/ تلِکَ الحِصَّهُ/ أوُلئکَ مُسْتمِعونَ/ هؤلاءِ جُنودٌ / هاتانِ البِطاقتَانِ

مفرد مؤنّث	مثنّی مذکّر	مثنّی مؤنّث	جمع مذکّر سالم	جمع مؤنّث سالم	جمع مکسّر
تلِکَ الحِصَّهُ	هذانِ المُکَیفِّانِ	هاتانِ البِطاقتَانِ	أوُلئکَ مُسْتمِعونَ	هؤلاءِ ناجِحاتٌ	هؤلاءِ جُنودٌ

اَلتَّمرینُ الْخامِسُ: ضَعِ الْمُتَرادِفاتِ وَ الْمُتَضادّاتِ فی مَکانِهَا الْمُناسِبِ. ( = ، ≠ ) (مترادفها و متضادها را در مکان مناسبش قرار بده.)

وُدّ / بعُدَ / تکَلَّمَ / إجْلسْ / نهایه / عَداوَه / احترام / أحْیاء / مَرَّهً / نفَعَ / ذنبْ / هَرَبَ

إثْم (گناه) = ذنبْ	تَبْجیل (بزرگداشت) = احترام	تارَهً (یک بار) = مَرَّهً	حُبّ (دوستی) = وُدّ
فَرَّ(گریخت)  = هَرَبَ	أَمْوات (مردگان) ≠ أحْیاء(زندگان)	دَنا (نزدیک شد) ≠ بعُدَ(دور شد)	قُمْ (برخیز) ≠ إجْلسْ(بنشین)
ضَرَّ(زیان رساند)  ≠ نفَعَ(سود رساند)	بِدایَه (آغاز) ≠  نهایه(پایان)	سَکَتَ (خاموش شد) ≠  تکَلَّمَ(سخن گفت)	صَداقَه(دوستی)  ≠ عَداوَه(دشمنی)

الَتمَّرینُ السّادِسُ: أکمِلْ ترَجَمَهَ الْآیاتِ والحَدیثِ، ثمَ عَیِّنْ أدَاهَ الشَّرطِ و فعِل الشَّرطِ، وَ جوابهُ. (ترجمه آیه ها و حدیث را کامل کن سپس ادات شرط، فعل شرط و پاسخ شرط را مشخص کن.)

۱-  ﴿ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ ﴾ البقره: // أدَاهَ الشَّرطِ: ما / فعِل الشَّرطِ: تَفْعَلُوا / جواب الشَّرطِ: یَعْلَمْ

و آنچه را از کار نیک انجام می دهید، خدا آن را می داند. (از آن آگاه است)

۲-﴿إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ﴾ // أدَاهَ الشَّرطِ: إِنْ / فعِل الشَّرطِ: أَحْسَنْتُمْ / جواب الشَّرطِ: أَحْسَنْتُمْ

اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی کرده اید.

۳- ﴿إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً﴾ // أدَاهَ الشَّرطِ: إِنْ / فعِل الشَّرطِ: تَتَّقُوا / جواب الشَّرطِ: یَجْعَلْ

اگر از خدا پروا کنید، برایتان نیروی تشخیص حق از باطل قرار می دهد.

۴- من سأل فی صغره، أجاب فی کبره. // أدَاهَ الشَّرطِ: من / فعِل الشَّرطِ: سأل / جواب الشَّرطِ: أجاب

هر کس در خردسالی اش بپرسد، در بزرگسالی اش پاسخ می دهد.

فرقان: جداکننده حق از باطل

اَلتَّمرینُ السّابِعُ: ضَعْ فِی الدّائِرَهِ الْعَدَدَ الْمُناسِبَ. «کَلِمَهٌ واحِدَهٌ زائِدَهٌ» (در دایره عدد مناسب را بگذار.)

۱- اَلْمُشاغِبُ(شلوغ کننده): / (۵) هوَ تَحْریکُ الْوَجْهِ إلَی الْیَمینِ وَ إلَی الْیَسارِ. (حرکت دادن چهره به سوی راست و چپ است)

۲- اَلْحِصَّهُ(زنگ درسی):  / (1) هوَ الَّذی یُسَبِّبُ مَشاکِلَ وَ یَضُرُّ النَّظْمَ. (او کسی است که سبب مشکلات است و به نظم زیان می رساند.)

۳- اَلْفُسوقُ(آلوده شدن به گناه): / (۴) ما یُعْطی مُقابِلَ عَمَلِ عامِلٍ أَوْ مُوَظَّفٍ. (آنچه مقابل کار کارگر یا کارمند داده می شود.)

۴- اَلَأجْرُ(پاداش):  / (3) تَرْکُ أَمْرِ اللّهِ، وَ ارْتِکابُ الْمَعاصی. (ترک امر خدا و ارتکاب گناهان است)

۵- اَلِإلْتِفاتُ(روی برگرداندن): (۶) أَعْمالُ الْإنسانِ وَ أَخلاقُهُ. (کارهای انسان و خوی اوست.)

۶- اَلسُّلوکُ(رفتار):

اَلْبَحثُ الْعِلمیُّ (پژوهش علمی.)

اِبْحَثْ فی کِتابِ «مُنْیَهِ الْمُریدِ» لِزَینِ الدّینِ الْعامِلیِّ «الشَّهیدِ الثّانی» عَنْ نَصٍّ قَصیرٍ حَوْلَ آدابِ التَّعلیمِ وَ التَّعَلُّمِ ثُمَّ اکْتُبْهُ.

(در کتاب «مُنْیَهِ الْمُریدِ» از آن زین الدین عاملی دنبال نص کوتاهی پیرامون آداب آموزش و یادگیری بگرد؛ سپس آن را بنویس.)

العالِمُ کَمَنْ مَعَهُ شَمْعَهٌ تُضیءُ لِلنّاسِ. (اَلْإمامُ مُحَمَّدٌ الْباقِرُ) (دانا مانند کسی است که با او شمعی است که برای مردم می افروزد.)

پی دی اف درس دوم کتاب عربی پایه یازدهم