✅یادآوری:
الف) بن ماضی= مصدر بدون «ن»:
مصدر بن ماضی
رفتن رفت
رُفتن رُفت
آراستن آراست
زدودن زدود
نگریستن نگریست
جستن جست
ب) بن مضارع = فعل امر بدون « ب »:
مصدر فعل امر بن مضارع
رفتن برو رو
رُفتن بروب روب
آراستن بیارا آرا
زدودن بزدا زدا
نگریستن بنگر نگر
جستن بجو جو
پ) صفت مفعولی:
بن ماضی + ه/ه
نمونه: رفته، رُفته، آراسته، زدوده، نگریسته، جسته
✅ انواع فعل از نظر زمان:
الف) ماضی: فعلی است که در زمان گذشته روی می دهد.
ب) مضارع: فعلی که در زمان حال و گاهی آینده روی می دهد.
پ) آینده: فعلی که در زمان آینده روی می دهد.
✅ انواع فعل ماضی:
۱- ماضی ساده:
بن ماضی+ شناسه‌های ماضی (–َم، -ی، … / -یم، -ید، –َند):
شناختم، شناختی، شناخت/
شناختیم، شناختید، شناختند
منفی ماضی ساده: نشناختم، نشناختی …
۲- ماضی استمراری:
می+ ماضی ساده:
می‌گفتم، می‌گفتی، می‌گفت / می‌گفتیم، می‌گفتید، می‌گفتند
منفی ماضی استمراری: نمی‌گفتم، نمی‌گفتی …
گوشزد:
در فارسی کهن، ماضی استمراری به چند صورت دیگر هم به کار می‌رفته است:
الف) «همی» به جای «می»: همی‌گفتم…
ب) می/ همی + ماضی ساده + ی (استمراری): می‌گفتمی…
ت) ماضی ساده + ی (استمراری): گفتمی…
۳- ماضی بعید:
صفت مفعولی + بودم، بودی، بود/ بودیم، بودید، بودند:
رفته بودم، رفته بودی، رفته بود / رفته بودیم، رفته بودید، رفته بودند
منفی ماضی بعید: نرفته بودم، نرفته بودی …
۴- ماضی نَقلی:
صفت مفعولی + ام، ای، است / ایم، اید، اند:
شنیده‌ام، شنیده‌ای، شنیده‌است / شنیده‌ایم، شنیده‌اید، شنیده‌اند
منفی ماضی نَقلی: نشنیده‌ام، نشنیده‌ای …
گوشزد:
در فارسی کهن، ماضی نقلی به صورت زیر، نیز به کار می‌رفته است(فعل نیشابوری):
شنیدهستم، شنید‌ستی، شنیدست
شنید‌ستیم، شنید‌ستید، شنید‌ستند
۵- ماضی التزامی:
صفت مفعولی + باشم، باشی، باشد / باشیم، باشید، باشند:
آمده باشم، آمده باشی، آمده باشد
آمده باشیم، آمده باشید، آمده باشند
منفی ماضی التزامی: نیامده باشم، نیامده باشی …
۶- ماضی مستمر:
داشتم، داشتی، داشت/ داشتیم، داشتید، داشتند + ماضی استمراری:
داشتم می‌گفتم، داشتی می‌گفتی، داشت می‌گفت
داشتیم می‌گفتیم، داشتید می‌گفتید، داشتند می‌گفتند
منفی ماضی مستمر: نمی‌گفتم، نمی‌گفتی …
✅ انواع فعل مضارع:
۱- مضارع اِخباری:
می + بن مضارع + شناسه‌های مضارع (–َ م، – ی، –َ د / -یم، – ید، –َ ند):
می‌شناسم، می‌شناسی، می‌شناسد
می‌شناسیم، می‌شناسید، می‌شناسند
گوشزد:
فعل‌های «است، هست، نیست و دارم، داری، دارد، داریم، دارید، دارند» نیز مضارع اِخباری به‌شمارمی‌آیند.
در فارسی کهن، گاهی به جای «می»، «همی» به کار می‌رفته است: همی‌گویم …
منفی مضارع اِخباری: نمی‌شناسم، نمی‌شناسی …
۲- مضارع التزامی:
ب + بن مضارع + شناسه‌های مضارع:
بدانم، بدانی، بداند / بدانیم، بدانید، بدانند
گوشزد:
گاهی فعل مضارع التزامی بدون «ب» می آید؛ مانند: فعل‌های باشم، باشی، باشد، باشیم، باشید، باشند/
شوم، شوی، شود، شویم، شوید، شوند/ برگردم…، روی دهد و…
منفی مضارع التزامی: ندانم، ندانی …
۳- مضارع مستمر:
دارم، داری، دارد/ داریم، دارید، دارند + مضارع اخباری:
دارم می‌روم، داری می‌روی، دارد می‌رود
داریم می‌رویم، دارید می‌روید، دارند می‌روند
منفی مضارع مستمر: نمی‌شناسم، نمی‌شناسی …
۳- آینده:
خواهم، خواهی، خواهد/ خواهیم، خواهید، خواهند + مصدر بدون –َ ن:
خواهم کاست، خواهی کاست، خواهد کاست
خواهیم کاست، خواهید کاست، خواهند کاست
منفی آینده: نخواهم کاست، نخواهی کاست …
گوشزد:
عبارت «می‌خواهم بروم» و «می‌خواهم رفت» آینده به شمار نمی‌روند.
✅ امر:
بـ + بن مضارع + شناسه
برو، بروید
✅ نهی
نـ + بن مضارع + شناسه
نرو، نروید
✅ فعل مجهول
صفت مفعولی + گردانش فعل «شدن»
دیده شدم، دیده شدی، دیده شد / دیده شدیم، دیده شدید، دیده شدند.
منفی فعل مجهول: دیده نشدم، دیده نشدی …
فعل از نظر زمان
برای آگاهی بیشتر از فعل و دانش افزایی اینجا را کلیک کنید.