فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن

منم آن کس که تا به فرق همی سوزم از قدم / ز غم عشق آن صنم که نبینی چنو دگر (شجره العروض: ۵۳)

گر کند یاوری مرا به غم عشق آن صنم / بتواند زدود زین دل غمخواره زنگ غم (رودکی)

دل گردون خلل کند چو مه تو نهان شود / چو رسد تیر غمزه‌ات همه قدها کمان شود

چو تو دلداریی کنی دو جهان جمله دل شود / دل ما چون جهان شود همه دل‌ها جهان شود

فتد آتش در این فلک که بنالد از آن ملک / چو غم و دود عاشقان به سوی آسمان شود

نبود رشک عشق تو بجهد خون عاشقان / چو شفق بر سر افق همه گردون نشان شود

چه زمان باشد آن زمان که بلرزد ز تو زمین / چه عجب باشد آن مکان چو مکان لامکان شود

ز خیال نگار من چو بخندد بهار من / رخ او گلفشان شود نظرم گلستان شود

بفشان گل که گلشنی همه را چشم روشنی / به کرم گر نظر کنی چه شود چه زیان شود

خوشم ار سر بداده‌ام چو درختان به باد من / که به باغ جمال تو نظرم باغبان شود

چه عجب گر ز مستیت خرف و سرگران شوم / چو درختی که میوه‌اش بپزد سرگران شود

چو بنفشه دوتا شدم چو سمن بی‌وفا شدم / که دل لاله‌ها سیه ز غم ارغوان شود

رخ یارم چو گلستان رخ زارم چو زعفران / رخ او چون چنین بود رخ عاشق چنان شود

همه نرگس شود رزان ز پی دید گلستان / گل تو بهر بوسه‌اش همه شکل دهان شود

به وصال بهار او چو بخندد دل چمن / ز غم هجر جوی‌ها چو سرشکم روان شود

چو پرست از محبتش دل آن عالم خل / که درختش ز شکر دوست سراسر زبان شود

چو سر از خاک برزنند ز درختان ندا رسد / که تو هر چه نهان کنی همه روزی عیان شود

گل سوری گشاد رخ به لجاج گل سه تو / گل گفتش نمایمت چو گه امتحان شود

ز تک خاک دانه‌ها سوی بالا برآمده / که عنایت فتاده را به علی نردبان شود

تو زمین خورنده بین بخورد دانه پرورد / عجب این گرگ گرسنه رمه را چون شبان شود

همه گرگان شبان شده همه دزدان چو پاسبان / چه برد دزد عاشقان چو خدا پاسبان شود

مشتاب ار چه باغ را ز کرم سفره سبز شد / بنشین منتظر دمی که کنون وقت خوان شود

ز رفیقان گلستان مرم از زخم خاربن / که رفیق سلاح کش مدد کاروان شود

خمش ای دل که گر کسی بود او صادق طلب / جهت صدق طالبان خمشی‌ها بیان شود (خدایگان)

فاعلاتن مفاعِلن فعولن

گریه را به مستی بهانه کردم / شِکوِه‌ها ز دست زمانه کردم

آستین چو از چشم برگرفتم / سیل خون به دامان روانه کردم

از چه روی چون ارغنون ننالم؟ / از جفایت ای چرخ دون ننالم

چون نگریم ز درد و چون ننالم / دزد را چو محرم به خانه کردم؟ (عارف قزوینی)

فاعلاتن مفاعلن فع/ فاعلاتن مفاعلن فع

ای رخت شمع بت پرستان شمع بیرون بر از شبستان / بر لب جوی و طرف بستان داد مستان ز باده بستان

وی برخ رشگ ماه و پروین بشکر خنده جان شیرین / روی خوب تو یا مهست این چین زلف تو با شبست آن

هندوی بت پرست پستت آهوی شیر گیر مستت / رفته از دست من ز دستت برده آرام من بدستان

شکرت شور دلنوازان مارت آشوب مهره بازان / سنبلت دام سرفرازان دهنت کام تنگ دستان

کفرت ایمان پاک دینان قامتت سرو راست بنیان / کاکلت شام شب نشینان پسته‌ات نقل می پرستان

مه مطرب بزن ربابی بت ساقی بده شرابی / که ندارم بهیچ بابی سر سرو و هوای بستان

تا کی از خویشتن پرستی بگذر از بند خویش و رستی / همچو خواجو سزد بمستی گر شوی خاک راه مستان

فاعلاتن مستفعلن

تا کی ای دل انده خوری / تو به شادی اولی تری

فعلاتن مفاعلن

چه کنی با کسی جفا / که بود از تو مبتلا (معیار الأشعار، فشارکی: برگ ۴۵)

فاعلاتن مستفعلن فاعلاتن

دل رها گردان از هوسهای عالم / همچو عیسی رو ای برادر به طارم (گوهر دانش: ۱۵۵)

فَعِلاتُن مَفاعِلُن فَعِلاتُن

ای به روی و به موی، لاله و سوسن! / سبزه داری نهفته در خز ادکن

سوسن تو شکسته بر سر لاله / لالهٔ تو شکفته در بن سوسن

لب لعلت گرفته رنگ ز مرجان / سر زلف ربوده بوی ز لادن

آفت جانی از دو غمزهٔ دلدوز / فتنهٔ شهری از دو نرگس پرفن

هر کجا دست برزنی به سر زلف / رود از خانه بوی مشک به برزن

زلف را بیهده مکاه که باشد / دل عشاق را به زلف تو مسکن

خود به گردن تو راست خون جهانی / کی رسد دست عاشقانت به گردن؟

نرم گردد کجا دل تو به افغان؟ / که به افغان نه نرم گردد آهن

من نجویم به جز هوای دل تو / تو نجویی به جز بلای دل من

نازش تو همه به طرهٔ گیسو / نازش من همه به حجت ذوالمن

مهدی‌بن‌الحسن ستودهٔ یزدان / شاه علم‌آفرین و جهل پراکن

کار گیتی از اوست جمله به سامان / پایهٔ دین از اوست محکم و متقن

خرم آن روی، کش نماید دیدار / فرخ آن دست، کش رسید به دامن

آن که جز راه دوستیش بپوید / از خدایش بود هزار زلیفن

پای از جادهٔ خلافش برکش / دست در دامن ولایش برزن

ای ولی خدای! خیز وز گیتی / بیخ ظلم و بن ستم را برکن

پدری را تویی پسر که هزاران / گردن بت شکست و پشت برهمن

بتگران‌اند و بت‌پرستان در دهر / خیز و تنشان بسوز و بتشان بشکن

چند ای خسرو زمانه! به گیتی / بی‌تو خاصان کنند ناله و شیون؟

به فلک بر فراز رایت نصرت / خاک در چشم دیو خیره بیاکن

خیمهٔ عدل را به‌پا کن و بنشین / که ستمگر شد این زمانهٔ ریمن

قومی از کردگار بی‌خبران را / جایگاه تو گشته مکمن و مسکن

تیغ خونریزی از نیام برون کن / وز چنین ناکسان تهی کن مکمن

خرم آن روز کاین چنین بنشینی / ای گدای در تو چرخ نشیمن!

رایت دین مصطفی بفرازی / از حد ترک تا مداین و مدین (ملک الشعرای بهار)

فَعِلاتُن مَفاعِلُن فع لن

بـــــاغ ســـــرمــــایــــه دگـــــر دارد / کان شد از بس که سیم و زر دارد

هـیـچ طـفـل رسـیـده نـیـســت درو /کــــه نـــه پــــیـــرایـــه دگــــر دارد

مـی نـمـایـد کـه از رســیـدن عــیـد/ چــون هـمـه مـردمــان خــبــر دارد

طـــبـــع بـــر کــارگــاه شـــاخ نــگــر / کـه چــه دیـبــای شــوشــتــر دارد

گـل رعـنـا بــه یـاد نـرگـس مـســت / جــام زریــن بـــه دســت بـــر دارد

بـــلـــبـــل انــدر هــوای بـــزم وزیــر / صـــد نـــوای عـــجـــب ز بــــر دارد

ابـــر بـــی کــوس رعــد مــی نــرود / تــا گـل انـدر جــهـان حــشــر دارد

گـــر ز بــــیـــجـــاده تـــاج دارد گـــل / زیـــبـــدش مـــلـــک نـــامـــور دارد

بـر ریاحـین بـه جـملگـی ملـکـسـت / نــه ســر و کــار مــخــتـــصــر دارد

نــی کــدامــســت وز کــجــا بــاری / کــه ز فـــیــروزه صـــد کـــمــر دارد

هـر زمــانـی چــنــار ســوی فــلــک / بـــه مــنــاجـــات دســت بـــر دارد

مـگـر انـدر دعـای اسـتــسـقـاسـت / ورنـه او بــا فــلــک چــه ســر دارد

پــیـش پــیـکـان گـل ز بــیـم گـشـاد / هـر شـب از هـالـه مـه سـپـر دارد

بـــا بـــقــایــای لــشـــکــر ســـرمــا / گــر صـــبـــا عـــزم کــر و فـــر دارد

تــیـغ در دســت بــیـد مـی چــکـنـد / وز چــه مــعــنـی زره شــمــر دارد

در چـنـین مـوسـمـی کـه بـاغ هنـوز   کــس نــدانــد چـــه مــدخـــر دارد

یاسـمین را بـبـین که تـا دو سه روز / بــی رفــیــقــان ســر ســفــر دارد

دهــن لــالــه چـــون دهــان صــدف / ابـــر پــیــوســتــه پـــر گــهــر دارد

لـالـه گـویـی کـه بـر زبـان هـمـه رو / مــــدح دســـــتـــــور دادگــــر دارد

تـــا کـــه انــدر دعـــا و مـــدح وزیــر / لـب لـعــلـش هـمـیـشــه تــر دارد

نـاصـر دیـن کـه شــاخ دولـت و دیـن / از مــعـــالــیــش بـــرگ و بـــر دارد

طــاهـربــن الـمـظـفـر آنـکـه خــدای / هــمــه وقــتــیـش بــا ظــفــر دارد

آنـکـه گـیـتـی ز شـکـر هـسـتـی او / یک دهان سـر بـه سـر شـکـر دارد

وانـکـه از عــشــق نـام و صــورت او/ خــاک ســمــع و هــوا بــصــر دارد

رایــش انــدر نــظـــام کــار جـــهــان / از قــضــا ســعــی بــیـشــتــر دارد

کـلـکـش انـدر بــیـان بــاطـل و حـق / کــمــتــریـن مـســتــمـع قــدر دارد

دســتــش ار واهـب حــیـات نـشــد / در جــــمــــادات چــــون اثــــر دارد

اثــری بــیــش از ایــن بــود کــه درو / کــلـک نـطــق و نـگـیـن نـظــر دارد

کـســوت قـدر اوســت آن کـســوت / کـــز نـــهـــم چـــرخ آســـتـــر دارد

در نـه اقــلـیـم آســمـان حــکــمـش / کــــارداران خـــــیــــر و شــــر دارد

زاتـش بـاس اوسـت ایـنـکـه هـواش / روز و شــب شــعـلـه و شــرر دارد

زده پــشــت پــای هــمــت اوســت / هــرچــه ایـام خــشــک و تــر دارد

ســعـد اکـبــر کـه از ســعـادت عـام / خـویـشـتــن در جـهـان سـمـر دارد

هــنــرش زاســمــان بــپــرســیــدم / کـز چـه ایـن اخـتــصـاص و فـر دارد

گـفـت شـاگـرد رای دســتــورســت / بــس بــود گــر هـمـیـن هـنـر دارد

ای بــه جـایـی کـه رایـت ار خـواهـد / رســـم شـــب از زمـــانــه بـــردارد

نــایــد انــدر کـــرشـــمـــه نــظـــرت / هــرچــه تــقــدیـر مــنــتــظــر دارد

کـلـبـه ای از جـهان جـاه تـو نیسـت / فـوق و تــحــتــی کـه جــانـور دارد

چـشـم بـخـت تـو در جـهـان بــانـی / ســال و مــه ســرمـه ســهـر دارد

فــتــنـه زان ســوی خــوابــگـاه فـنـا / روز و شـــب شـــیـــوه حـــذر دارد

عرصه سـاحـت تـو چـیست سـپـهر / کـاخــتــر و بــرج و مـاه و خـور دارد

روضه مجـلس تـو چـیسـت بـهشت / کـــــه فـــــنـــــا از بـــــرون در دارد

حـیـرت نـعـمـت تــو چـو جــذر اصـم / یک جـهـان عـقـل گـنـگ و کـر دارد

مــهــر تـــو از بـــهــشــت دارد قــدر / خــشــم تــو صــولـت ســقــر دارد

عــقــل آزاد بـــر تـــو مــی نــرســد / کــه جــهـان جــمـلــه زیـر پــر دارد

مـرغ فـکـرت کـجــا رسـد کـه هـنـوز / رشتـه در دست خـواب و خور دارد

نیمـه ای زین سـوی ولـایت تـسـت / هــر ولــایــت کـــه آن فـــکـــر دارد

پــــــدر اول آدم آنـــــکـــــه وجـــــود / نــــه ز مـــــادر نــــه از پـــــدر دارد

قــبـــلــه آســمــانــیــان زانــســـت / کـه چــو تــو در زمـیـن پــسـر دارد

در دریـای دهــر کــیـســت؟ تــویـی / ویـن سـخـن عـقـل مـعـتــبــر دارد

گـوهـرت زانـکـه زبــده بــشــرســت / جــــای در حــــیـــز بــــشــــر دارد

آفــتــاب ار زبــرتــرســت چــه شــد / کــار گــوهــر نــه مــســتـــقــر داد

جــرم خـاشـاک را از آن چــه شـرف / کـــــاب دریــــاش بـــــر زبـــــر دارد

بــه تــحـمـل چـو تــو نـگـردد خـصـم / خـــود نـــدارد هـــنـــوز و گـــر دارد

چـون کـلـیم و مـسـیـح کـی بـاشـد / هـرکــه چــوب کــلــیـم و خــر دارد

خـصـم چـنـدان هـوس پــزد کـه تــرا / حــلــم بــر عــفــو مــاحــضــر دارد

دیـو چــنـدان عــلـم زنـد کــه نـبــی / مــکــه بـــی ســـایــه عــمــر دارد

بـا خـلـاف تـو دسـت کـیسـت یکـی    کــه نــه یـک پــای در ســقــر دارد

نــوح پــیــغــمــبـــری کــه بــر اعــدا /قـــهـــرت اعـــجـــاز لـــاتــــذر دارد

شـکـر ایـن در جـهـان کـه یـارد کـرد  / آنـــکـــه تـــوفـــیــق راهـــبـــر دارد

کاب در جـوی تـست و چـرخ چو پـل / دشــمــنــان را لــگــد ســپــر دارد

تـــا ز تـــکـــرار دور چـــنــبـــر چـــرخ / بــر جــهـان خــیـر و شـر گـذر دارد

روز عـمـر تــو بــاد کـز پــی تــســت / کـه شـب انس و جـان سـحـر دارد

بـر کـران بـادی از خـطـر کـه جـهـان / بــــه تــــو دارد اگـــر خـــطـــر دارد

چون گل از خنده لب مبند که خصم /داغ چــون لــالــه بـــر جـــگــر دارد (انوری)

فَعِلاتُن مَفاعِلُن فع

غمزه چون تیر و زلف چون قیر / چشم پرخواب و زلف پرتاب (المعجم: ۱۷۱)

فَعِلاتُن مَفاعِلُن فاعلن

پیشم آمد نگار من بامداد / هر دو رخ غازه کرده چون باده ای

فَاعلاتُن مَفاعِلُن مفعولن

وقت گل شد هوای گلشن دارم / ذوق جام مدام روشن دارم (جامی؛ شجره العروض: ۵۴)

فَاعلاتُن مستفعلن مفعولن

دلربایا شد پاک پیدا رازم / نزد هر کس زین دیده غمازم (معیار الأشعار؛ فشارکی: ۴۵)

فَاعلاتُن مستفعلن فاعلن

پیشم آمد دلخواه من بامداد / هر دو رخ را آراسته چون بهشت (معیار الأشعار؛ فشارکی: ۴۵)

مستفعلن فاعلن مستفعلن فاعلن

چون خار و خس روز و شب افتاده ام در رهت / باشد که بر حال من افتد نظر ناگهت (جامی؛ غیاث اللغات: ۵۹۰)

فعلتن فعلن فعلتن فعلن

چه به وفا پسری چه بسزا صنمی / که به زبان ناوری که تو چرا به غمی (المعجم: ۸۰)

مستفعلن فعلن مستفعلن فعلن

دانی چه گفت مرا آن بلبل سحری؟ / تو خود چه آدمیی کز عشق بی خبری!

اشتر به شعر عرب در حالت است و طرب / گر ذوق نیست تو را کژ طبع جانوری

وَ عِندَ هُبوبِ النّاشراتِ عَلَی الحِمی / تَمیلُ غُصونُ البانِ لا الحَجَرُ الصَّلدُ

به ذکرش هر چه بینی در خروش است / دلی داند در این معنی که گوش است

نه بلبل بر گلش تسبیح خوانیست / که هر خاری به تسبیحش زبانیست (گلستان: باب دوم)

مفاعلن فاعلن

ملک ملک ارسلان / ساکن روض الجنان

شاه زمانه فروز / خسرو صاحبقران

رایت و رایش بلند / دولت و بختش جوان

همت او آفتاب / رتبت او آسمان

مطرب راهی بزن / راوی بیتی بخوان

فی ملک عدله / یخدمها النیران

ای بدل اردشیر / وی عوض اردوان

بنده امرت سپهر / بسته حکمت جهان

ای ملک کامران / خسرو صاحبقران

دوش به خواب اندرون / وقت سپیده دمان

آمد نزد رهی / روان نوشیروان

گفت که مسعود سعد / شاعر چیره زبان

دیدی عدلی که خلق / یاد ندارد چنان

دید کآباد کرد / جمله زمین و زمان

عدل ملک بوالملوک / شاه ملک ارسلان

در صفت عدل او / مدح به گردون رسان

ورچه امروز هست / تنت چنین ناتوان

چو گرددت تن درست / و ایمن گردی به جان

تو وصف این عدل کن / به وصف نیکو بیان

درین معانی به شعر / بساز ده داستان

ای ملک مال ده / خسرو گیتی ستان

سیاست ملک را / پیش تو در یک زمان

جمع شد از هر سویی / دویست کوه روان

جمله بر آن هر یکی / یک اژدهای دمان

بر سر هر پیل مست / نشسته یک پیلبان

برین سیاست که رفت / ای ملک کامران

قحط چو باران نشاند / رحمت تو از جهان

احسنت ای پادشاه / شاد به گیتی بمان

داشتن ملک و دین / جز که چنین کی توان

خلق جهان را همه / کودک و پیر و جوان

به جود کردی غنی / به عدل دادی امان

زایل کردی شها / ز خلق نرخ گران

جانشان دادی همه / که اصل جانست نان

خلق به گیتی ندید / چون تو شهی مهربان

زین پس دزدان شوند / بدرقه کاروان

بیش نترسد ز گرگ / بر رمه مرد شبان

ز جود خالی نه ای / حظی داری از آن

عدل تو بر ملک و دین / جود تو بر گنج و کان

چون تو نبودست و نیست / خسرو فرمان روان

عادلی و عدل تو / رسید در هر مکان

شاها با عدل و ملک / زنده بمان جاودان

مستفعلن فاعلن مستفعلن

بر مستمندی مکن چندین ستم / گر او نیارد زد از عشق تو دم (عروض بابر: ۱۴۸)

مستفعلن فاعلن فعولن

گشتم به درد از تو من نگارا / آن به که یک ره کنی مدارا (عروض بابر: ۱۴۸)

مفتعلن فاعلن مفتعلن

دور مدار ای صنم لب ز لبم / تا بفزاید به دل در طربم (رساله بابر: ۱۴۹)